Độc đáo sản phẩm tre Việt

Đệ nhất lồng chim xứ Huế

Tới làng Dương Nổ, huyện Phú Vang, Thừa Thiên - Huế, hỏi ông Đoàn Minh Căn hay ông “Căn Đệ nhất lồng chim xứ Huế” ai ai cũng biết, bởi ông là nghệ nhân điêu khắc đã mày mò chế tạo ra hàng ngàn chiếc lồng chim tuyệt đẹp, cầu kỳ và tinh xảo tới mức hoàn hảo. Vừa hướng dẫn nhóm thợ trẻ tỉ mỉ, nhẹ nhàng đục đẽo những chi tiết độc đáo, phức tạp, sinh động trên từng thớ tre trước khi lắp ghép thành chiếc lồng chim mới, ông Căn vừa nói: “Mình già rồi, truyền lại được gì cho giới trẻ thì truyền, để chúng nó có cái nghề mưu sinh chứ tôi không muốn cái nghề này bị thất truyền”.

Sau khi học xong phổ thông vào năm 1982, ông Căn quyết định không tiếp tục theo con đường đại học mà học nghề theo niềm đam mê điêu khắc và hội họa từ nhỏ. Ông xin vào học và làm việc tại một xưởng mỹ nghệ nổi tiếng lúc bấy giờ tại Huế do nghệ nhân Lê Đăng Duân làm chủ. Tiếp đó, ông tìm đến nghệ nhân Phan Thế Huề, là một trong những người thợ từng tham gia chạm khắc nhiều công trình nổi tiếng trong Hoàng cung triều Nguyễn để học hỏi thêm kinh nghiệm, trước khi trở về nhà mở xưởng mỹ nghệ sản xuất các mặt hàng gia dụng.

Ban đầu, xưởng của ông Căn chỉ chế tác các sản phẩm bằng gỗ như hộp đựng đồ, gạt tàn thuốc lá, chiếc đĩa đựng nho nhỏ… Nhưng từ khi nhà nước có chủ trương đóng cửa rừng, các loại gỗ khan hiếm, giá lại cao khiến công việc điêu khắc gặp trở ngại nên ông phải trăn trở tìm hướng đi mới phù hợp, vừa đảm bảo đời sống vừa lưu truyền nghề. Một dịp đến thăm nhà một người thân, tình cờ thấy con chim quý nuôi bằng lồng tre tuềnh toàng nên ông nảy sinh suy nghĩ, chim quý thì phải ở lồng son. Ý tưởng mới, cộng với nghề điêu khắc trong tay, ông bắt đầu dùng tre để tạo ra những chiếc lồng chim không chỉ dành cho chim quý mà còn dùng trang trí nội thất cho những ngôi nhà sang trọng. Đặc biệt, nguyên liệu tre dồi dào, lại thân thiện với môi trường.

Nghệ nhân Đoàn Minh Căn bên chiếc lồng chim bằng tre tinh xảo do ông chế tác có giá bạc tỷ

Những chiếc lồng tre do ông Căn tạo ra vừa đẹp, vừa độc đáo đã nhanh chóng chinh phục giới chơi chim cảnh trên cả nước. Đồng thời mê hoặc cả người chơi chim cảnh mãi tận Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản khi mỗi chiếc lồng chim mà ông tạo ra được xem là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, với những nét chạm trổ tinh xảo. Chưa dừng lại, những cảnh đẹp nổi tiếng xứ Huế như cầu Trường Tiền, núi Ngự, sông Hương, chùa Thiên Mụ... cũng được ông lồng ghép, khắc họa để quảng bá trên các lồng chim một cách tài tình. Những giá trị văn hóa được ông tô điểm, làm cho chúng trở nên sống động trong mắt người chiêm ngưỡng.

Nhiều giải thưởng quốc tế

Theo nghệ nhân Đoàn Minh Căn, để có được một lồng chim đẹp, cầu kỳ và tinh xảo đến từng chi tiết phải mất thời gian rất lâu. Có chiếc lồng chim phải mất 2-3 tháng mới hoàn thành. Đầu tiên phải thiết kế hình dáng chiếc lồng theo đúng yêu cầu của khách, nhiều khi phải mất cả tuần lễ cho công đoạn này. Sau đó phải tỉ mỉ chế tác từng chi tiết nhỏ cho đến khi sản phẩm hoàn thành. Đặc biệt, để có nguyên liệu sản xuất, ông phải lặn lội lên vùng núi Nam Đông, A Lưới của Thừa Thiên – Huế mới chọn được những cây tre già ưng ý.

“Tre có tính giòn, dễ vỡ nên khi chạm khắc đòi hỏi người thợ phải khéo léo, tỷ mẫn, chỉ cần bị lệch hoặc lực quá mạnh thì tre sẽ vỡ làm đôi. Riêng những phần có độ cong được dùng lửa để uốn với nhiệt độ vừa phải”, ông Căn nói về nghề của mình. Và trải qua rất nhiều lần thất bại, ông mày mò tự chế tạo ra bộ dụng cụ khoan, đục, cưa, dùi phục vụ nghề. Tuy nhiên, để chế tác nên một sản phẩm tre mỹ nghệ hoàn thiện đòi hỏi người học phải có kỹ năng, có tính thẩm mỹ và kiên nhẫn nên việc truyền nghề cũng rất khó khăn.

Hơn 35 năm gắn bó với nghề chặm khắc, ông Căn đã khiến giới chuyên môn đánh giá cao bởi đôi tay tài hoa của ông đã chế tác nên vô số sản phẩm độc đáo bằng chất liệu từ cây tre của người Việt. GS.TS Trần Hữu Dàng cho biết, làng Dương Nổ soi bóng bên sông Phổ Lợi là một làng nông nghiệp có các nghề truyền thống: thợ nề, thợ mộc, chạm khắc gỗ và khảm xà cừ, chế tác nhà rường... Từ hơn 20 năm trở lại đây, nhờ công sức và sáng tạo của anh Đoàn Minh Căn mà làng có thêm nghề chạm khắc tre.

Ngoài các giải thưởng quốc tế, nhiều sản phẩm của nghệ nhân Căn còn dành được các giải cao trong nước như sản phẩm: “Hũ trà và song bình” đạt giải ba toàn quốc hội thi Sản phẩm thủ công; “Lồng vuông trúc bát tiên quần thú” đạt giải sản phẩm tiêu biểu hội thi sản phẩm thủ công Việt Nam - Cúp Thăng Long 1000 năm; các sản phẩm đĩa phù điêu tre, quả hộp ngũ giác, đĩa và hộp để bàn, thẻ treo tường lần lượt được công nhận là sản phẩm thủ công tiêu biểu... Bên cạnh lợi ích kinh tế, các tác phẩm nghệ thuật độc đáo do nghệ nhân Đoàn Minh Căn chế tác còn góp phần tô điểm thêm bản sắc vốn có của cố đô Huế - một thành phố du lịch, thành phố Festival đặc trưng nét văn hóa cung đình của đất nước.