Giải thưởng Nobel Văn học 2020: Sự trở lại kỳ diệu của cuộc sống

Giọng thơ không “lẫn vào đâu được”

Giải thưởng Nobel Văn học năm 2020 đã được chính thức công bố trao cho nhà thơ người Mỹ Louise Glück. Mặc dù, bà từng được đánh giá là một nhà thơ xuất sắc của Mỹ, đã được trao nhiều giải thưởng văn học quốc tế uy tín, thế nhưng sự kiện này, cũng gây nên khá nhiều bất ngờ, bởi trước đó, nhiều chuyên gia đã dự đoán giải thưởng năm nay nhiều phần sẽ thuộc về những khuôn mặt như: tiểu thuyết gia người Nga Lyudmila Ulitskaya; nhà văn Nhật Bản Haruki Murakami; nhà văn người Canada Margaret Atwood; thi sĩ nữ phái người Canada là Anne Carson...

Giải thưởng Nobel Văn học lần thứ 113 được trao cho nữ thi sĩ Louise Glück, như lý giải “vì giọng thơ không thể nhầm lẫn với vẻ đẹp khắc khổ, làm cho sự tồn tại cá nhân trở nên phổ quát”.

Nhà thơ Louise Glück

Ra mắt công chúng lần đầu tiên vào năm 1968 với tác phẩm Firstborn, Louise Glück nhanh chóng được đánh giá là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền văn học Mỹ đương đại. Cảm hứng sáng tác chính của bà xoay quanh thời thơ ấu và cuộc sống gia đình với các mối quan hệ cha mẹ, anh chị em gần gũi. Trong những tác phẩm của Louise Glück, cái tôi lắng nghe những gì còn lại của những giấc mơ và ảo tưởng của nó, không ai có thể thay thế bà trong việc đương đầu với những ảo tưởng của cái tôi. Glück tìm kiếm cái phổ quát, lấy cảm hứng từ những câu chuyện thần thoại và những hình tượng cổ điển, nhưng dù viết về chủ đề gì, xuyên suốt trong các tác phẩm đều chứa đựng nhiều suy ngẫm về kinh nghiệm cá nhân và cuộc sống hiện đại, mang đến giá trị phổ quát cho nhân loại.

Louise Glück đã xuất bản 12 tập thơ cùng nhiều tuyển tập luận về thơ. Bà thường được mô tả như nhà thơ thiên về tự truyện. Một số tác phẩm nổi tiếng của bà có thể kể đến: Firstborn (1968); The House on Marshland (1975); The Garden (1976); Descending Figure (1980); The Triumph of Achilles (1985). Với những đóng góp của mình, bà đã nhận được nhiều giải thưởng danh giá, trong số đó có giải thưởng Pulitzer (1993) và giải thưởng Sách quốc gia (2014).

Một trong những tập thơ của Louise Glück được Ủy ban giải Nobel Văn học 2020 ca ngợi nhất là "The Wild Iris" (giải Pulitzer 1992). Trong tập thơ đó, Ủy ban Nobel đã chọn bài "Giọt tuyết" (Snowdrops) làm ví dụ điển hình cho thơ của bà. Nội dung "Giọt tuyết" mô tả sự trở lại kỳ diệu của cuộc sống sau mùa đông. Dịch giả Nguyễn Huy Hoàng là người chuyển ngữ bài thơ trên và một số bài thơ khác của Louise Glück trong thời gian gần đây nói rằng: Thơ của Louise Glück đặc biệt đáng chú ý với sự thuần khiết, giản kiệm trong ngôn ngữ, chính xác trong kỹ thuật, sự nhạy cảm và cái nhìn sâu sắc đối với các chủ đề đậm chất riêng tư như sự cô đơn, mất mát và cái chết. Với "Giọt tuyết", bằng hình ảnh những bông giọt tuyết, với sự lựa chọn tối giản và chính xác các tính từ và động từ, kết hợp một cú pháp rời rạc nhưng mạnh trong khổ gần cuối của bài thơ, Louise Glück thể hiện sự trở lại diệu kỳ của sự sống sau mùa đông băng giá, một niềm hy vọng mãnh liệt và không ngờ đến, sức mạnh của sự thay đổi và tái sinh.

Và chính vì “âm điệu đầy chất thơ không thể nhầm lẫn” ấy, lại khẳng định rằng, chỉ có thi ca mới có thể cứu rỗi thứ linh hồn còn lại và nỗi đau trong mỗi con người chúng ta.

Bạn đọc Việt Nam với Louise Glück

Louise Glück sinh năm 1943 ở New York và sống ở Cambridge, Massachusetts. Bên cạnh việc sáng tác, bà còn là giáo sư dạy tiếng Anh của Đại học Yale, New Haven, Connecticut. Bà bắt đầu mắc chứng biếng ăn tâm thần khi còn học trung học và sau đó đã vượt qua cơn bệnh này. Trong tác phẩm của mình, Glück đã tập trung vào việc làm sáng tỏ các khía cạnh của chấn thương, ham muốn và bản chất. Khi khám phá những chủ đề rộng lớn này, thơ của bà đã được biết đến với những biểu hiện thẳng thắn về nỗi buồn và sự cô lập.

Tại Việt Nam, tên tuổi của Louise Glück còn ít nhiều xa lạ. Năm 2004, thơ và một số tiểu luận của bà xuất hiện khiêm tốn trong tuyển tập "15 nhà thơ Mỹ thế kỷ XX" (Trung tâm Văn hóa ngôn ngữ Đông Tây và Nhà xuất bản Hội nhà văn ấn hành) do dịch giả Hoàng Hưng chuyển ngữ.

Trong tuyển tập này Hoàng Hưng nhận định về thơ của bà: Thơ của Louise Glück nhạy cảm và kiệm lời, thường bắt đầu bằng những cảm xúc nhức nhối về tình yêu, sự sinh nở và cái chết. Các hình ảnh của thơ hiện ra tự nhiên nhưng bất ngờ và dễ dàng đi từ một cảm nhận trực tiếp tới một từ trừu tượng. Cũng theo dịch giả, Louise Glück là nghệ sĩ tài năng và tận tụy. Bà không chỉ sáng tác thơ, mà còn viết nhiều tiểu luận đặc sắc về thơ, trong đó tiểu luận “Thơ là phong cách của tư tưởng” rất hấp dẫn. Khi đọc thơ của Louise Glück, dịch giả Hoàng Hưng lập tức đồng cảm và yêu mến, bởi những dòng thơ “giàu cảm xúc, tinh tế và gợi cảm”. Ông nói: Tôi dịch thơ của Louise Glück khá nhanh với một niềm hứng khởi, thoải mái. Những hình ảnh bà đưa vào trong thơ rất tự nhiên, giản dị.

Nhà phê bình văn học Mỹ Helen Vendler viết: Louise Glück là một nhà thơ của sự hiện diện mạnh và ám ảnh. Các bài thơ của bà đạt được sự khác biệt khác thường trong việc nó vừa không phải là thơ “tự bạch”, vừa không phải là thơ “trí tuệ” theo nghĩa thông thường của những từ này. Dù những màu sắc ảm đạm hiện hữu trong thơ ca của mình, Louise Glück vẫn nói về sự hồi sinh, cũng như sức sống mãnh liệt, đó chính là điều nhân loại đang cần trong thời điểm hiện tại, khi dịch bệnh vẫn đang đe dọa tính mạng con người.

Trong diễn văn công bố giải thưởng, Viện Hàn lâm Hoàng gia Thụy Điển đã ca ngợi nhà thơ người Mỹ mang lại “một phong cách thi ca đặc biệt, với vẻ đẹp khiêm nhường, đã làm cho sự tồn tại của mỗi cá nhân mang một giá trị phổ quát”. Ủy Ban Nobel nhấn mạnh đến nỗ lực tìm kiếm "sự sáng tỏ" và mối quan tâm đặc biệt của nữ thi sĩ đến "tuổi thơ và đời sống gia đình, mối quan hệ thân thiết giữa cha mẹ, cùng các anh chị em, đã là một chủ đề xuyên suốt trong tác phẩm của nhà thơ".

So với việc đa số giải thưởng được trao cho các nhà văn nam, người châu Âu và đa số viết tiếng Anh, giải Nobel Văn học năm nay được trao cho một phụ nữ, người ngoài châu lục, là điều được nhiều người hoan nghênh. Như vậy là 2 năm sau giải thưởng được trao cho nhà văn Ba Lan Olga Tokarczuk, nữ thi sĩ Glück là người phụ nữ thứ 16 được trao tặng giải Nobel Văn học.