Giữ hay bỏ dự án điện than?
Không chủ đầu tư nào “buông”
Vừa qua, Bộ Công thương đã trình Chính phủ Đề án quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030 (Quy hoạch điện VIII). Theo Đề án, đến cuối tháng 9/2022 cả nước có 39 dự án điện than với tổng công suất trên 24.670 MW. Trong số này, có 12 dự án (tổng công suất gần 14.000 MW) đã giao chủ đầu tư, đang trong quá trình chuẩn bị đầu tư, xây dựng. Trong 12 dự án điện than đã giao chủ đầu tư, có 7 dự án (bao gồm: Thái Bình 2, Quảng Trạch 1, Vân Phong 1, Vũng Áng 2, Long Phú 1, An Khánh và Na Dương 2) đã chắc chắn có thể hoàn thành và đưa vào vận hành; 5 dự án còn lại (tổng công suất khoảng 6.800 MW) đang gặp khó khăn rất lớn về thu xếp vốn.
Các dự án điện than sẽ ngày càng khó huy động vốn |
Bộ Công thương cho biết, các dự án gặp khó trong thu xếp vốn hiện nay bao gồm: dự án Nhiệt điện Sông Hậu 2, Vĩnh Tân 3, Nam Định 1, Quảng Trị 1 và Nhiệt điện Công Thanh. Trong 5 dự án này, ngoài dự án nhiệt điện Công Thanh do nhà đầu tư trong nước đảm nhận (hiện đã được UBND tỉnh Thanh Hóa phối hợp chuyển đổi sang phương án đầu tư điện khí và nâng công suất từ 600 MW lên 1.500 MW) thì các dự án còn lại do các nhà đầu tư nước ngoài đăng ký đầu tư, hiện đang gặp nhiều khó khăn trong việc thu xếp vốn. Tuy nhiên, vì đã đầu tư khá nhiều tài chính cho các khâu đoạn chuẩn bị, đền bù giải phóng mặt bằng nên không có chủ đầu tư nào tự nguyện xin ngừng dự án. Vì thế, Bộ Công thương vẫn đề nghị Chính phủ giữ lại các dự án này trong Quy hoạch điện VIII.
Theo tìm hiểu thực tế, khó khăn của các dự án BOT điện than do các chủ đầu tư nước ngoài đảm nhận như: dự án Sông Hậu 2, Vĩnh Tân 3, Nam Định 1, đã diễn ra từ hai, ba năm nay và hầu như chưa có dự án nào tìm được phương án phù hợp để huy động vốn để tiếp tục thi công và hoàn thiện.
Chẳng hạn, Dự án Vĩnh Tân 3 (chủ đầu tư là liên danh OneEnergy Ventures Limited, CLP Holding Ltd, PVN và Pacific). Nhưng Pacific (chiếm 22% tổng vốn) đến nay đã rút khỏi dự án nhưng chưa hoàn tất các thủ tục, nhà đầu tư còn lại chưa tìm được phương án thay đổi để đàm phán thu xếp vốn. Với dự án Sông Hậu 2, từ 2013 đã được Chính phủ giao cho Toyo In Group Berhad (Malaysia) làm chủ đầu tư. Các hợp đồng BOT, mua bán điện, thuê đất... đã được thực hiện từ cuối 2020, chủ đầu tư cũng đã thanh toán hơn 343,2 tỷ đồng tiền bồi thường, hỗ trợ, tái định cư nhưng hiện chưa hoàn thành thu xếp vốn và đang xin được gia hạn ngày đóng tài chính bắt buộc tới tháng 6/2023.
Đã đến lúc phải thay đổi
Theo quan sát, hiện nay số dự án điện than đầu tư theo hình thức BOT chiếm khoảng một nửa trong tổng số các dự án điện than tại Việt Nam. Phần lớn các dự án này đến từ các nhà đầu tư nước ngoài và chủ yếu là Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc.
Đơn cử, trong giai đoạn 2015 - 2021, trong số 12 dự án điện than tại Việt Nam đã hoàn thành ký kết thỏa thuận vay vốn, có 10 dự án sử dụng nguồn vốn đầu tư công từ ba quốc gia trên, với tỷ lệ cơ cấu sở hữu khác nhau. Hầu hết các dự án lớn, như Nghi Sơn 2, Vân Phong 1, Vũng Áng 2, Hải Dương, Duyên Hải 2… đều có đóng góp từ các nhà đầu tư Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc. Các chuyên gia ngành điện cho rằng, việc phụ thuộc quá nhiều vào các nhà đầu tư nước ngoài tạo ra rủi ro lớn trong lĩnh vực an ninh năng lượng. Bởi ngoài chuyện phụ thuộc vào công nghệ (phần lớn là đã lạc hậu) của các chủ đầu tư nước ngoài, thì khi giao cho các nhà đầu tư ngoại, ngành điện cũng gặp khó khăn trong việc kiểm soát lộ trình xây dựng, hoàn thiện các dự án. Chưa kể, trong thời gian tới, lĩnh vực điện than sẽ ngày càng khó huy động vốn, bởi xu hướng xanh hoá, phát triển bền vững là yêu cầu tất yếu nên đầu tư cho điện than của toàn cầu đang đi vào thời kỳ suy giảm. Chính phủ các nước Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc hiện cũng bị chỉ trích nhiều vì những thành tích nghèo nàn trong bảo vệ khí hậu khi họ vẫn hỗ trợ xây dựng các nhà máy điện than gây ô nhiễm tại các nước đang phát triển. Các tổ chức tài chính lớn như: Daiichi Life, Sumitomo Mitsui Financial, Marubeni Corporation, KB Financial Group, Shinhan, KEB Hana và Samsung hiện cũng đã rút khỏi lĩnh vực điện than hoặc tuyên bố chấm dứt ủng hộ các dự án điện than ở nước ngoài.
Chính vì vậy, theo nhiều chuyên gia, Quy hoạch điện VIII của Việt Nam nên xem xét kỹ lưỡng việc giữ hay bỏ các dự án điện than trong tương quan đầu tư dài hạn và bền vững. Bởi hiện nay, xu hướng sử dụng năng lượng điện được sản xuất từ các nguồn năng lượng tái tạo đang thu hút hầu hết các tập đoàn lớn như: Intel, Samsung, CocaCola, Heineken... Trong khi đó, các tập đoàn đa quốc gia trong lĩnh vực sản xuất, thương mại điện tử, tài chính-ngân hàng đều đang chọn Việt Nam làm điểm đến để mở rộng thị trường. Việc tạo cơ hội cho các nhà xản suất sử dụng nguồn năng lượng tái tạo cũng giúp họ tạo ra lợi thế cạnh tranh khi chọn lựa “bến đỗ” cho các “đại bản doanh” trong các năm sắp tới.