Gỡ nút thắt tính giá BOT

	Lại bức xúc chuyện phí BOT
	Giảm giá thu phí BOT cao tốc Liên Khương - Đà Lạt
	Hóa giải băn khoăn về vốn cho đầu tư BOT

BOT là chủ trương đúng nhưng thực hiện không đúng, thu phí chưa hợp lý khiến người dân bức xúc, còn các chủ đầu tư cũng thiếu mặn mà với các dự án đang được kêu gọi. Và để tháo nút thắt BOT hiện nay, giải pháp mới về tính mức phí đường bộ vừa được đề xuất.

Bản chất phí BOT là dùng cái gì thì người dân trả phí cái đó

Nói về vấn đề nóng “phí BOT”, các chuyên gia đều cùng quan điểm “chủ trương đúng nhưng thực hiện không đúng, mức phí không hợp lý”. TS. Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng, cách làm như chỉ định đầu tư, cho thu phí đường này để bù đường khác, cho trải thảm đường BOT mới trên con đường cũ là sai lầm ngay từ đầu. Bản chất phí BOT là dùng cái gì thì người dân trả phí cái đó, không thể bắt người dân trả tiền thứ người ta không dùng. Song, với cách thu phí đoạn đường này để bù đắp cho khoản nhà đầu tư bỏ ra để làm đoạn đường kia khiến người dân trở thành "con tin của BOT", gây ra bức xúc và phản ứng. Thực tế này đã và đang khiến cho BOT ở Việt Nam đang đi vào ngõ cụt, dù trên thế giới đang ứng dụng rất thành công.

Phương pháp mức giá tối đa là bất cập

Theo Thông tư 35 và dự thảo thông tư sửa đổi Thông tư 35/2016/TT-BGTVT quy định mức giá tối đa dịch vụ sử dụng đường bộ để kinh doanh do Bộ quản lý đang được Bộ GT-VT lấy ý kiến, việc xác định giá tối đa được áp dụng theo hai phương pháp, một là toàn tuyến và hai là theo chiều dài đường. Nhưng các DN, cho rằng, cách định giá tối đa này hiện rất bất cập.

Thứ nhất, phương pháp giá toàn tuyến (giá theo lượt) thường được áp dụng cho những dự án thu phí mở và hầm đường bộ. Cách tính giá này hoàn toàn không quan tâm đến chiều dài tuyến đường, chất lượng đường, tốc độ và thời gian lưu thông trước và sau khi có dự án đường bộ…

Phương pháp theo chiều dài đường (giá theo chặng) thường được áp dụng cho những dự án thu phí đóng. Mặc dù giá đã được xác định dựa vào chiều dài tuyến đường, nhưng các yếu tố về chất lượng đường, tốc độ và thời gian lưu thông… vẫn chưa được cân nhắc xem xét.

“Cách định giá này dường như quá chung chung, có thể gây ra nhiều hệ quả xã hội bất cập mà không ít dự án BOT đang vấp phải”, theo ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế (Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam - VCCI).

Khi áp dụng phương pháp giá toàn tuyến phải luôn bảo đảm khoảng cách giữa các trạm thu phí tối thiểu là 70km quy định tại Điều 2.2.b Thông tư 159/2013/TT-BTC. Tuy nhiên, cũng ngay tại quy định này lại cho phép khoảng cách ngắn hơn 70km khi được các cơ quan có thẩm quyền đồng ý. Vô hình trung, quy định này có thể dẫn đến tình trạng một đoạn đường dài 30km cũng được thu phí bằng với một đoạn đường dài 100km.

Đáng nói là hai phương pháp trên không giải quyết được tình trạng thu phí quá cao của một số dự án cải tạo, tăng cường mặt đường. Trong trường hợp đường cũ vẫn còn tốt, đang được đi miễn phí, chủ đầu tư chỉ thực hiện việc cải tạo, tăng cường mặt đường mà vẫn được thu giá với mức tối đa là rất bất hợp lý. Nguyên nhân xuất phát từ việc căn cứ tính mức giá thu đã bỏ qua hoàn toàn các yếu tố về chất lượng giao thông trước khi có dự án.

“Thực tế này không chỉ gây ra những phản ứng tiêu cực từ phía chủ phương tiện, mà còn không khuyến khích được chủ đầu tư bỏ vốn vào các dự án giao thông quan trọng, mang lại giá trị kinh tế - xã hội lớn. Việc định giá tối đa cho dịch vụ sử dụng đường bộ cần được nghiên cứu để có thể tính toán chi tiết hơn, phản ánh chính xác giá trị xã hội mà các dự án này mang lại được”, ông Đậu Anh Tuấn lý giải về đề xuất mới mà VCCI đang gửi tới Bộ GT-VT.

Tính giá dựa trên “chi phí vận tải tiết kiệm được”

“Sau khi tham khảo kinh nghiệm quốc tế và tham vấn ý kiến của một số chuyên gia, chúng tôi đề xuất cơ quan soạn thảo áp dụng phương pháp tính giá sử dụng đường bộ cho mỗi phương tiện giao thông dựa trên “chi phí vận tải tiết kiệm được” của phương tiện đó”, ông Tuấn cho biết.

Giả sử chúng ta cần xây dựng một dự án giao thông đi từ A đến B và tiến hành thu phí. Đầu tiên, các bên liên quan sẽ phải tính toán chi phí vận tải trung bình của một phương tiện khi đi từ A đến B trên đường cũ, bao gồm chi phí khấu hao xe, chi phí nhiên liệu, chi phí thời gian đi lại… Sau khi dự án giao thông được thực hiện, chi phí trung bình để phương tiện đó đi từ A đến B sẽ giảm xuống. Như vậy, nhờ dự án đường bộ đó, chủ phương tiện được lợi một khoản “chi phí vận tải tiết kiệm được”.

Chủ đầu tư dự án được phép thu giá dịch vụ bằng một tỷ lệ nhất định trên khoản chi phí tiết kiệm được này, nhưng giá thu không bao giờ được phép vượt quá chi phí tiết kiệm được.

Với phương pháp này, giả sử chi phí trung bình để một xe tải cỡ 4 tấn - 10 tấn đi từ A đến B là 500.000 đồng. Sau khi xây dựng dự án đường bộ thì chi phí này giảm xuống chỉ còn 300.000 đồng.

Như vậy, một phương tiện đi từ A đến B sẽ được hưởng lợi 200.000 đồng. Và với quy định mức giá thu tối đa không được vượt quá 50% chi phí tiết kiệm được, chủ đầu tư chỉ được phép thu ở mức giá tối đa là 100.000 đồng.

Điểm được của phương pháp chi phí tiết kiệm là mức giá luôn “chấp nhận được” đối với chủ phương tiện; phù hợp với mọi loại dự án bao gồm dự án xây dựng đường mới, nâng cấp cải tạo đường bộ, dự án cầu, hầm đường bộ. Đặc biệt, nguyên lý cơ bản của phương pháp tính toán này là chủ đầu tư luôn được hưởng 50% giá trị mà anh ta mang lại cho khách hàng của mình - chủ phương tiện, do đó tạo động lực để các chủ đầu tư lựa chọn bỏ tiền vào những dự án mang lại lợi ích nhiều nhất cho xã hội, như các cung đường có lưu lượng xe lớn, hiện đang đi lại khó khăn.

“Chúng tôi tin rằng, với cách tính giá này, chủ đầu tư sẽ nghiên cứu, sáng tạo, đề xuất nhiều giải pháp nhằm mang lại lợi ích tối đa cho chủ phương tiện. Điều này phù hợp quy luật giá trị của nền kinh tế thị trường”, ông Tuấn cho biết.

Hiện nay, việc thu hút đầu tư cho dự án cao tốc Bắc Nam phía Đông đang là bài toán khó đối với Bộ GT-VT. Do những phản ứng của người dân tại một số địa phương trong thời gian qua, nhiều chủ đầu tư tỏ ra ngần ngại khi đầu tư theo hình thức BOT vào các hạng mục của dự án này.

Nếu cơ quan nhà nước có thể đưa ra một phương án tính giá chính xác, khoa học thì sẽ là cơ sở để tạo ra đồng thuận xã hội, giảm rủi ro và khiến các DN yên tâm đầu tư. Việc quyết định mức độ ưu đãi, thu hút đầu tư có thể được điều chỉnh dựa vào tỷ lệ mà nhà đầu tư được phép thu trên “chi phí tiết kiệm được”.

Ví dụ, đối với những dự án thông thường, mức giá tối đa chủ đầu tư được phép thu là 50% chi phí tiết kiệm được. Đối với một số dự án khó thu hút đầu tư, có thể nâng mức này lên 60% hoặc 70% giúp chủ đầu tư nhanh chóng thu hồi vốn. Tuy nhiên, cũng nên có mức tối đa nhằm bảo vệ quyền lợi của chủ phương tiện, VCCI khuyến nghị.