Hóa giải nguy cơ nghèo “tạm thời” thành kinh niên
Vẫn còn những khoảng trắng tiếp cận
Dịch bệnh Covid-19 khiến thu nhập của các hộ gia đình và người lao động dễ bị tổn thương sụt giảm đáng kể và dẫn đến sự gia tăng nghèo “tạm thời” về thu nhập và đẩy các hộ nghèo lún sâu hơn vào tình trạng nghèo thu nhập, đặc biệt hộ gia đình đồng bào dân tộc thiểu số. Nếu không có chính sách can thiệp đúng đắn và kịp thời hỗ trợ các đối tượng bị tổn thương, các hộ nghèo đói tạm thời có thể trở thành nghèo kinh niên, làm ảnh hưởng tới thành quả giảm nghèo và phát triển kinh tế Việt Nam trong giai đoạn tới.
Các chuyên gia thảo luận tại hội thảo |
Đó là thông tin được đưa ra trong báo cáo đánh giá “Tác động kinh tế - xã hội của đại dịch Covid-19 đối với hộ gia đình và DN dễ bị tổn thương ở Việt Nam - Phân tích có tính tới yếu tố giới” (RIM-2020) - do UNDP, UNWOMEN và Trung tâm Phân tích và Dự báo (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) vừa công bố tại Hội thảo “Dịch Covid-19: Ảnh hưởng và triển vọng phục hồi kinh tế của Việt Nam”.
Đại diện nhóm nghiên cứu chỉ ra thu nhập hộ gia đình giảm sâu nhất do Covid-19 được ghi nhận vào tháng 4/2020, giảm hơn 70% và giảm 49% vào tháng 5/2020 so với thời điểm tháng 12/2019. Thu nhập giảm sâu dẫn đến sự gia tăng tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo về thu nhập trong số các hộ được khảo sát. Nếu như tháng 12/2019, trung bình tỷ lệ hộ nghèo là 11,3% thì trong tháng 4/2020, tỷ lệ này tăng lên tới 50,7%. Đáng chú ý, thu nhập giảm đã tạm thời đẩy 47,8% các hộ gia đình không nghèo vào thời điểm tháng 12/2019 xuống dưới ngưỡng nghèo (thu nhập 700 nghìn đồng cho nông thôn và 900 nghìn đồng cho khu vực thành thị).
Trong số các chính sách hỗ trợ của Chính phủ đối với người dân và DN gặp khó khăn do tác động của đại dịch Covid-19, gói bảo trợ xã hội của Chính phủ theo Nghị quyết số 42 và Quyết định 159 được coi là một biện pháp quan trọng (và chưa từng có tiền lệ, như Chính phủ nhận định) nhằm ngăn chặn tình trạng nghèo đói và bảo vệ những người nghèo tránh tụt sâu xuống mức nghèo. Song chính sách bảo trợ xã hội của Chính phủ đã gặp phải một số thách thức trong vấn đề thiết kế và quá trình thực hiện.
Như tình trạng rơi vào nghèo tạm thời và sự thay đổi nhanh chóng của tình trạng nghèo dẫn đến gói hỗ trợ (dựa trên danh sách người nghèo và cận nghèo được phê duyệt vào tháng 12/2019) để lọt lưới nhiều hộ gia đình trở nên nghèo và cận nghèo kể từ khi dịch bệnh bùng phát, đáng chú ý là các hộ gia đình dễ bị tổn thương (thu nhập trung bình thấp) ở khu vực nông thôn. Quy trình thủ tục phức tạp trong việc xác định và xác minh điều kiện nhận hỗ trợ đã khiến một số nhóm mục tiêu không thể tiếp cận gói bảo trợ xã hội của Chính phủ. Đến cuối tháng 6, 62.000 tỷ đồng chỉ giải ngân được 18,2%.
TS.Nguyễn Thắng, Giám đốc Trung tâm Phân tích và Dự báo (CAF), Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam (VASS) nhấn mạnh, nếu các gói hỗ trợ của Chính phủ được thực hiện kịp thời và bao phủ được hết các nhóm mục tiêu theo thiết kế thì tỷ lệ nghèo thu nhập quốc gia có thể đạt được ngưỡng thấp hơn, lần lượt là 17,25% và 9,9% vào tháng 4 và tháng 5 thay vì mức 26,7% và 15,8% nếu không có hỗ trợ.
Cần một giải pháp tổng thể
“Vấn đề quan trọng là thực thi nhanh, kịp thời. Mục tiêu của các giải pháp hỗ trợ kinh tế là bảo vệ việc làm. Đến tháng 6, chúng ta mất 2,6 triệu việc làm, 30,8% lao động bị ảnh hưởng, vì vậy đặt ra thách thức lớn. Cần có những giải pháp quyết liệt hơn nữa để hỗ trợ người dân”, ông Nguyễn Tú Anh - Vụ trưởng Vụ Kinh tế tổng hợp, Ban kinh tế Trung ương phân tích.
Đồng tình với các quan điểm trên, ông Nguyễn Minh Cường - Kinh tế trưởng ADB cho rằng trong thời gian tới, cần thúc đẩy các chính sách tài khóa mạnh hơn. Có thể chia làm hai loại chính sách, một là giải quyết tăng trưởng trước mắt, tạo công ăn việc làm và hai là phục hồi kinh tế. Bên cạnh đó, ngoài sự tập trung về tăng trưởng, cần nhấn mạnh về ổn định cuộc sống, công ăn việc làm, cho nhóm người dễ bị tổn thương trong xã hội.
Khuyến nghị Việt Nam nhất quán thực hiện chiến lược ngăn chặn đại dịch Covid-19 và chuẩn bị cho các kịch bản kinh tế khác nhau. Nhóm chuyên gia RIM-2020 khuyến nghị “ưu tiên hàng đầu hiện tại là hỗ trợ người dân và cộng đồng dễ rơi vào nghèo đói cùng cực do đại dịch”. Hành động của Chính phủ nên tập trung hỗ trợ nhóm hộ này thông qua chương trình việc làm công, cung cấp việc làm và thu nhập ngay lập tức cho những người dễ bị tổn thương nhất; Hỗ trợ bằng tiền để bảo vệ sinh kế của những người dễ bị tổn thương và kích cầu trong nước.
Nhìn nhận “một số việc làm mất đi chỉ là tạm thời và sẽ phục hồi lại sau khi ổn định đầu vào và nhu cầu thị trường quay trở lại bình thường”, các chuyên gia RIM-2020 cũng khuyến nghị Chính phủ cần đưa ra các hỗ trợ cho DN để thúc đẩy sự phục hồi và tạo cơ hội thu nhập mới cho lao động khu vực phi chính thức. “Chính sách tài khóa có thể đóng một vai trò quan trọng mang tính ngược dòng chu kỳ đối với tình huống như vậy” báo cáo viết.
Cùng với các giải pháp hỗ trợ DN thúc đẩy sự phục hồi, việc mở rộng tín dụng rất quan trọng đối với các hộ kinh doanh, DN siêu nhỏ và nhỏ hoạt động trong lĩnh vực phi chính thức - đặc biệt khi các nhóm này cung cấp việc làm chủ yếu cho những nhóm dân cư dễ bị tổn thương do đại dịch. Trong đó, NHNN cần đẩy mạnh ban hành các quy định hệ thống ngân hàng để các đơn vị tài chính trung gian có thể thực hiện các dịch vụ tài chính kỹ thuật số phục vụ các nhóm DN có ít cơ hội tiếp cận, đặc biệt là ở khu vực nông thôn.
Bên cạnh đó là tiếp tục mở rộng tín dụng nông nghiệp, trong đó có thể giúp một số DN sản xuất nông nghiệp và chế biến nông sản duy trì khả năng thanh toán trong giai đoạn kéo dài của suy giảm cầu toàn cầu dưới hình thức mua hoặc lưu kho thành phẩm chưa thể xuất bán hoặc gia hạn tín dụng vốn lưu động.
Bên cạnh đó, cũng cần tập trung vào ngăn chặn việc chấm dứt hợp đồng lao động và phá sản của các DN vững mạnh có thể trụ qua đại dịch.