Ký ức về Hà Nội xưa

Gánh hàng rong và những tiếng rao

Từ 19/8 đến 11/9/2022, tại Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng, Viện Pháp Việt Nam tại Đà Nẵng, Viện Viễn Đông Bác Cổ (EFEO) phối hợp cùng Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng tổ chức cuộc triển lãm "Gánh hàng rong và những tiếng rao trên đường phố Hà Nội". Triển lãm giới thiệu một tập hợp các phác thảo, tranh vẽ và màu nước được thực hiện bởi mười lăm sinh viên Trường mỹ thuật Đông Dương và giáo sư Ferdinand de Fénis từ năm 1925 đến 1929.

Triển lãm "Gánh hàng rong và những tiếng rao trên đường phố Hà Nội"

Các tác phẩm đã được các họa sĩ khắc họa một cách tài tình thế giới bé nhỏ của những gánh hàng rong đang rảo bước khắp các con phố Hà Nội ngày ấy, dưới tia nắng bình minh cùng các gánh hàng rau quả, kẹo bánh và đồ ăn vặt đa dạng…

Điểm thú vị và độc đáo là qua những nét vẽ, các tác phẩm đã miêu tả đầy hấp dẫn về những món ăn được bày bán khắp các góc phố và việc nắm bắt nhạc tính trong tiếng rao người bán sử dụng để mời gọi khách hàng.

Tính nhân văn sâu sắc toát ra từ những bức tranh cũng được thể hiện qua sự sống động của các khung cảnh đường phố, đôi khi chỉ với một vài đường nét phác thảo, dù đó là chuyển động đung đưa đầy tao nhã để giữ gánh hàng thăng bằng hay dáng nghiêng nghiêng của người bán hàng khi lấy kem cho hai đứa trẻ đang nóng lòng chờ đợi.

Bên cạnh các tác phẩm mỹ thuật, triển lãm còn giới thiệu những tác phẩm nhiếp ảnh cùng thời kỳ thuộc bộ sưu tập của Viện Viễn Đông Bác Cổ cũng được tôn vinh qua một sắp đặt đầy tính tương tác từ 27 bức ảnh đen trắng.

Những người bán rong được thể hiện trong các bức ảnh, chủ yếu đến từ các làng phụ cận Hà Nội trước kia vốn là vùng nông nghiệp từng góp phần cung cấp lương thực, thực phẩm cho hơn 100.000 người dân nội ô.

Cùng với những người bán hàng rong, còn thấp thoáng những người chuyên thu mua, trao đổi các đồ vật đã qua sử dụng hay phế liệu các loại. Do đó, các bức ảnh đã làm gợi nhớ những tiếng rao.

Nghệ sĩ nhiếp ảnh trẻ Duy Phương - người sắp đặt triển lãm chia sẻ. Các ý tưởng thực hiện không mới nhưng đủ độc đáo để mỗi người có cơ hội quay về… ngày xưa. Những tranh ảnh này còn được đưa đến khán giả theo cách ấn tượng qua phần thu âm tiếng rao của nghệ sĩ Đàm Quang Minh và nhóm Đông Kinh cổ nhạc. Đó là âm vang nhạc tính trong tiếng mời gọi khách hàng, có cả văng vẳng tiếng rao của những người thu mua phế liệu.

Ở đây, âm thanh và ánh sáng chính là nghệ thuật chủ đạo, là ngôn ngữ kể chuyện đời sống văn hóa một thời. Cuộc sống thường nhật của người Hà Nội hiện ra qua cách sắp đặt những bức tranh hoặc được trình chiếu. Âm thanh từ những tiếng rao nhịp nhàng của những người bán hàng dạo đã đánh thức ký ức người xem về những hương vị thuở xưa.

Những giá trị văn hóa đặc sắc

Ngoài cuộc triển lãm trên, Viện Viễn Đông Bác Cổ còn giới thiệu cuốn sách ảnh “Hàng rong và tiếng rao hàng Hà Nội” (NXB Kim Đồng), với mong muốn góp phần dựng lại những giá trị văn hóa đặc sắc nhất của Hà Nội 1010 tuổi.

Cuốn sách như một cuộc du ký ngược thời gian. Nó gói gọn một Hà Nội thu nhỏ với đặc sản văn hóa không thể trộn lẫn. Cuốn sách như một bộ sưu tập, một album sống động và giá trị với những bức ký họa hình vẽ tranh màu nước của 15 sinh viên khoá đầu của trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, mà sau này họ đều là những họa sĩ nổi tiếng hàng đầu: Tô Ngọc Vân, Lê Phổ, Lưu Văn Đệ, Mai Trung Thứ…

Theo dịch giả Huy Toàn, năm 1925, trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương được thành lập. Trường quy tụ những người có năng khiếu hội họa nhất trong toàn cõi Đông Dương, được nhận vào học qua những cuộc thi sát hạch hết sức ngặt nghèo. Bắt đầu từ dự án của trường những năm đầu thành lập: Các thầy cho 15 sinh viên đi vẽ chỉ một chuyên đề: Những người bán hàng rong trên đường phố Hà Nội.

Từ bà bán bánh trái, bác bán phở, cậu bé bán nước chè, anh hàng tào phớ đến những người đi thu mua đồng nát, vải vụn, tóc rối... Không chỉ vẽ tư thế, vẻ mặt, động tác của họ, các sinh viên còn ghi lại tiếng rao của họ theo cách ghi nhạc, để lưu lại bằng hình ảnh và âm thanh một nét sinh hoạt đặc thù của Hà Nội.

“Hàng rong và tiếng rao hàng Hà Nội” là cuốn sách hợp tác xuất bản đầu tiên giữa NXB Kim Đồng và Viện Viễn Đông Bác Cổ. Những dữ liệu văn hóa đời sống ấy, tài tình thay, được kể bằng những bức ảnh, những nét ký họa, những bản ghi tay của các họa sĩ hàng đầu Đông Dương.

Có thể nói, nếu triển lãm "Gánh hàng rong và những tiếng rao trên đường phố Hà Nội" là một sự kết hợp tinh tế giữa ảnh chụp, hiệu ứng âm thanh và các ký họa duyên dáng, làm phảng phất mùi hương của sự luyến nhớ, hoài niệm, thì cuốn sách cùng tên như đánh thức những tình cảm yêu mến rưng rưng của bạn đọc, người xem về những nét đẹp của đất Thăng Long, lòng trân quý những giá trị văn hóa vĩnh cửu, đặc sắc Hà Nội một thời.

Ông Olivier Tessier, Trưởng đại diện Viện Viễn Đông Bác Cổ tại Hà Nội nhận định: "Những người bán hàng rong và tiếng rao trên đường phố là một phần văn hóa thực sự của Hà Nội".