Nông nghiệp và nông dân Việt Nam trước thách thức hội nhập
Diễn đàn được tổ chức trong khi cả nước vẫn đang xôn xao với những lo lắng trước những tác động của Hiệp định TPP với nền nông nghiệp nước ta mà nói như GS. TS. Võ Tòng Xuân: "Nước ta đang sản xuất nông sản hàng hóa khối lượng lớn nhưng chất lượng chưa đạt yêu cầu thế giới còn bà con nông dân ta thì tự do nhất thế giới, muốn trồng gì, nuôi gì thì làm”.
“Hội nhập không phải là bức tranh hồng mà là bức tranh có nhiều khoảng xám tối với nhiều khó khăn thách thức. Nếu không được chuẩn bị kỹ lưỡng, nền kinh tế và ngành nông nghiệp Việt Nam sẽ có nguy cơ thua thiệt không chỉ trên thị trường thế giới mà ngay cả trên sân nhà. Đó là lý do cần có diễn đàn này”, TS.Phạm Quang Tú – trưởng nhóm Chương trình hỗ trợ Liên minh Oxfarm cho biết.
Điều đáng lo là hầu hết các ngành trong lĩnh vực nông nghiệp từ sản xuất lúa gạo, chăn nuôi, trồng trọt và sản xuất sữa… phải đối mặt với sự cạnh tranh của hàng nhập khẩu trong thế yếu. Yếu vì sản xuất nhỏ lẻ, sản phẩm chất lượng không cao, chi phí đầu vào lại lớn, phụ thuộc nhiều ở nguồn nguyên liệu nhập khẩu.
Đã vậy, nông sản Việt Nam đang đứng trước nỗi lo an toàn thực phẩm. Không ít lô hàng xuất khẩu đã bị từ chối vì không đảm bảo yêu cầu chất lượng và an toàn của nước nhập khẩu. Ngay trong nước, người tiêu dùng cũng đang căng thẳng lo âu với chính hàng nông sản trong nước.
Chuyên gia nông nghiệp, PGS.TS Vũ Trọng Khải - nguyên Hiệu trưởng Trường Cán bộ quản lý nông nghiệp và phát triển nông thôn II tại TP.HCM bức xúc cho biết, nền nông nghiệp Việt Nam hiện nay không chỉ lạc hậu về mọi mặt, mà nguy hiểm hơn là “nó đang đầu độc cả dân tộc một cách hợp pháp bằng các loại nông sản không an toàn”. Nếu không khắc phục được tình trạng này, nền nông nghiệp Việt Nam chẳng những không tận dụng được cơ hội do hội nhập quốc tế mang lại mà còn bị những thách thức của tiến trình hội nhập quốc tế nhấn chìm. Khi đó, sự tổn thất cho nông nghiệp, nông dân nói riêng và cho cả nền kinh tế là hết sức lớn.
Tại diễn đàn, hàng loạt trở ngại của nền nông nghiệp Việt Nam đã được các chuyên gia chỉ ra. Đó là không có chiến lược sản phẩm nông nghiêp quốc gia theo vùng nông nghiệp sinh thái; những nông sản chủ lực, có khối lượng và giá trị cao hiện nay ở từng vùng nông nghiệp dường như là kết quả của quá trình tự phát; tỉnh nào cũng cần những “con số đẹp” về GDP và cơ cấu kinh tế theo hướng gia tăng tỉ trọng giá trị sản xuất công nghiệp bằng mọi giá.
Bên cạnh đó là tình trạng phát triển tự phát, thiếu một định hướng thị trường cho từng loại nông sản để từ đó quy hoạch vùng nào trồng cây gì, nuôi con gì... đã dẫn đến tình trạng cung vượt cầu, nông sản đổ bỏ, hoặc nông sản xuất khẩu giá thấp. Ngay như ở đồng bằng sông Cửu Long, khối lượng lúa sản xuất và xuất khẩu tỉ lệ nghịch với thu nhập của nông dân và tỉ lệ thuận với ô nhiễm môi trường.
Cũng vì thiếu quy hoạch, thiếu định hướng thị trường nên tình trạng nay trồng, mai chặt vẫn đang diễn ra khá phổ biến. Các nông hộ sản xuất tự phát theo hội chứng đám đông, hay theo tín hiệu thị trường của thương lái, không phải là một khâu của chuỗi giá trị ngành hàng từ trang trại đến bàn ăn. Doanh nghiệp chế biến, tiêu thụ nông sản với công nghệ lạc hậu và kinh doanh theo kiểu “ăn đong”, “có gì mua nấy”, “có gì bán nấy” chứ không phải là người tổ chức, lãnh đạo chuỗi giá trị ngành hàng.
“Chúng tôi đã đầu tư theo hướng “từ trang trại tới bàn ăn” nhưng gặp khó vô cùng. Như ở Hải Dương, 10 ruộng ớt thì 10 loại ớt khác nhau, 10 độ tuổi khác nhau. Chúng tôi đi mua cam Cao Phong ở 10 vườn cam thì có 9 loại cam khác nhau. Vì thế chúng tôi không mua đủ số hàng đúng tiêu chuẩn…”, ông Nguyễn Hữu Tùng - Giám đốc Công ty Trợ nông dẫn chứng cho tình trạng nông dân tự phát làm theo phong trào.
Tại diễn đàn, các chuyên gia cũng đưa ra những khuyến nghị và giải pháp. Đó là phải tạo được ra chuỗi sản xuất gia tăng giá trị cho nông sản, tăng liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân, gia tăng sự tham gia của các tổ chức hiệp hội ngành nghề và phát triển các hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới, liên kết nông dân hình thành những vùng sản xuất quy mô lớn.
Điều quan trọng, khi xác định chiến lược sản phẩm quốc gia theo vùng kinh tế - sinh thái, trước hết phải xác định thị trường, khách hàng mục tiêu - tiêu thụ nội địa hay xuất cảng, ở những mức độ khác nhau của mỗi loại nông sản chứ không phải chạy theo doanh số xuất cảng như hiện nay. Các chuyên gia khuyến nghị.