Pháp luật kinh doanh năm 2021: Lực đẩy - lực kéo đan xen
Kịp thời khơi thông điểm nghẽn, hồi sinh nền kinh tế
Chủ tịch VCCI Phạm Tấn Công nhận định, 2021 là một năm đầy thách thức của kinh tế nước ta. Theo kết quả khảo sát do VCCI thực hiện từ đầu tháng 7 đến giữa tháng 9/2021 với gần 3.000 doanh nghiệp phản hồi, 93,9% doanh nghiệp đánh giá tác động của dịch ở mức độ “hoàn toàn tiêu cực” và “phần lớn là tiêu cực”, tăng so với mức 87,2% của khảo sát năm 2020.
Trong bối cảnh đó, Nghị quyết 128/NQ-CP của Chính phủ chuyển hướng chính sách phòng chống dịch sang “thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát hiệu quả dịch Covid-19” đã tạo điều kiện rất lớn doanh nghiệp phục hồi và nền kinh tế phát triển. Có thể nói, chính sách này đã khai thông các điểm nghẽn, đảm bảo lưu thông các hoạt động kinh tế và được cộng đồng doanh nghiệp đánh giá cao. Nhờ đó, đến giai đoạn cuối năm, các hoạt động kinh tế đã dần khởi sắc, bắt đầu có tăng trưởng trở lại ở hầu hết các ngành, lĩnh vực.
Sau khi tháo gỡ điểm nghẽn, dòng chảy pháp luật tiếp tục duy trì xu hướng tích cực với các chính sách hỗ trợ cho doanh nghiệp phục hồi sản xuất kinh doanh. Cụ thể là những chính sách hỗ trợ về tài chính như tiếp tục giảm phí, lệ phí khi doanh nghiệp thực hiện các thủ tục hành chính; miễn giảm thuế thu nhập doanh nghiệp, thu nhập cá nhân, thuế giá trị gia tăng, các loại thuế khác đối với những nhóm đối tượng chịu ảnh hưởng nghiêm trọng bởi dịch bệnh; miễn giảm nghĩa vụ tài chính trong một số ngành thiệt hại nặng nề như du lịch, hàng không…
“Nhìn chung, chính sách hỗ trợ được ban hành kịp thời, đã nhìn trúng và đúng đối tượng cần hỗ trợ”, Chủ tịch VCCI bình luận.
Ở chiều ngược lại, ông Công nhấn mạnh, đang xuất hiện xu hướng thắt chặt quản lý ở một số ngành, lĩnh vực. Đây là nghịch lý tồn tại trong hoạt động soạn thảo và thực thi chính sách. Đáng quan ngại là, ở một số ngành, nghề trước đây được đánh giá cao về cải cách điều kiện kinh doanh, thì nay lại đề xuất áp dụng lại các điều kiện kinh doanh đã xóa bỏ. Hoặc một số chính sách vẫn tạo ra gánh nặng về chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp, mặc dù đã được khuyến nghị bãi bỏ nhiều lần.
Ngoài ra, chất lượng của thông tư, công văn vẫn còn nhiều điểm quan ngại. Những chủ trương cởi mở, cải cách ở văn bản cấp luật, nghị định, quyết định của Thủ tướng Chính phủ sẽ khó trở thành hiện thực, nếu quy định tại thông tư hay hướng dẫn thực tiễn ở công văn không truyền tải được tinh thần tiến bộ trên.
Vẫn còn hạn chế, xu hướng “cải lùi”
Ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế VCCI đánh giá xu hướng nổi bật nhất trong dòng chảy pháp luật kinh doanh là sự chuyển dịch phương thức quản lý trong dịch bệnh. Nhóm chính sách này tác động rất lớn tới sự sống còn của doanh nghiệp.
Quý III/2021 tình hình dịch rất nghiêm trọng, làm đứt gãy chuỗi cung ứng, thiếu hụt lao động, cùng các vấn đề thay đổi mô hình sản xuất “3 tại chỗ”… cách thức tổ chức làm phát sinh chi phí lớn, khiến hoạt động của doanh nghiệp trong giai đoạn đó chỉ mang tính cầm cự. Tuy nhiên, sự chuyển hướng chính sách sau đó đã làm nền kinh tế hồi sinh trong nhiều lĩnh vực.
Nhưng ở một góc nhìn khác, trong tình hình dịch bệnh, nhiều quy định pháp luật cũng đã bộc lộ sự bất cập, chưa rõ ràng và nhất quán. Điển hình là cách thức đối phó với dịch của các địa phương vô cùng phong phú, trong đó chủ yếu trỗi dậy tư duy quản lý theo kiểu “phép vua thua lệ làng”, mỗi địa phương ban hành chính sách khác nhau. Điều đáng nói là chuỗi sản xuất của doanh nghiệp không chỉ bó hẹp trong một tỉnh, thành phố nên việc vận hành hoạt động kinh doanh từ thu gom nguyên liệu đến sản xuất và đưa sản phẩm ra thị trường bị tắc nghẽn rất lớn.
Ngoài ra, những yêu cầu cấp bách trong phòng chống dịch đã buộc cơ quan nhà nước phải thực hiện một số hoạt động vượt ra ngoài phạm vi quy định của các luật liên quan. Thời điểm hiện tại khi khủng hoảng đã đi qua, các vấn đề liên quan đến pháp lý cần được xem xét.
Ông Tuấn dẫn chứng, Luật Phòng chống bệnh truyền nhiễm, Luật Dược đã có hiệu lực thi hành từ lâu nhưng vừa qua đã bộc lộ điểm hạn chế cần thay đổi. Ví dụ bối cảnh dịch bệnh, người dân có nhu cầu lớn với dịch vụ mua thuốc không kê đơn trực tuyến và cửa hàng vận chuyển tận nơi, nhưng Luật Dược không cho phép việc kinh doanh không kê đơn, không có hình thức bán trực tuyến. Hay đối với quy định về hình thức khám chữa bệnh từ xa, luật cũng không cho phép, trong khi nhu cầu là có.
Một bất cập khác là quy định về thời gian làm ngoài giờ. Bộ luật Lao động 2019 giới hạn làm thêm giờ không quá 200 giờ/năm, đối với một số ngành, nghề đặc thù không quá 300 giờ/năm, số giờ làm thêm được khống chế chặt không quá 40 giờ/tháng. Ông Tuấn giải thích, trong giai đoạn dịch bệnh bùng phát, doanh nghiệp đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động nghiêm trọng vì cách ly, hoặc người lao động bỏ việc về quê. Khi trở lại sản xuất, họ cần tăng ca, tăng giờ làm việc để hoàn thành đơn hàng, giữ được khách hàng, là nhu cầu rất cấp bách và chính đáng. Thế nhưng quy định giới hạn về giờ làm đã khiến doanh nghiệp gặp rất nhiều khó khăn.
Sau khi nền kinh tế đã quay trở lại trạng thái bình thường mới, tinh thần cải cách mạnh mẽ môi trường kinh doanh cũng chưa được thể hiện rõ nét. Trong khi Nghị quyết 68 của Chính phủ về cắt giảm điều kiện kinh doanh đã được ban hành, hay phương án bãi bỏ thủtục hành chính của bộ đã được thông qua, thì dự thảo văn bản hướng dẫn thi hành sau này lại đưa vào.
Ví dụ, quy định lắp camera cho xe vận tải hành khách từ 9 chỗ trở lên, nhiều doanh nghiệp chia sẻ trong năm vừa qua họ phải bán bớt xe để gắng gượng phục hồi nhưng vừa mở cửa hoạt động trở lại thì quy định này khiến họ tốn kém rất nhiều. Theo đó, bình quân mỗi xe phải gánh thêm chi phí khoảng 17 triệu đồng, gồm 5,8 triệu đồng mua camera, cùng nhiều khoản chi quản lý, truyền dữ liệu. Với khoảng 200.000 xe vận tải hành khách trên cả nước, chi phí tuân thủ ước hơn 1.700 tỷ đồng.
“Chúng tôi cho rằng mục tiêu của quy định này là tốt, nhưng việc áp dụng cần phải có lộ trình, không nên làm quá chặt chẽ trong bối cảnh các doanh nghiệp vừa trải qua thời kỳ khó khăn”, ông Tuấn khuyến nghị.
Sở dĩ các quy định pháp luật về kinh doanh vẫn có bước đi giật lùi thay vì cải tiến là vì tình trạng ban hành các thông tư hướng dẫn của các bộ vẫn đang bị lạm dụng. VCCI bình luận, thông tư là một sản phẩm rất đặc thù của Việt Nam. Ở nhiều nước trên thế giới thông tư rất ít, còn Việt Nam thì phổ biến và khiến doanh nghiệp “sợ” hơn cả luật. Thống kê của VCCI trong giai đoạn 2016-2020 cho thấy, đi kèm với 1 luật có 6,8 Nghị định, gần 2 Quyết định của Thủ tướng để hướng dẫn thi hành, nhưng lại có tới khoảng 26 Thông tư của các bộ ban hành sau đó.
Bên cạnh đó, hiện nay còn xuất hiện tình trạng sử dụng công văn để áp dụng pháp luật. Đây cũng là văn bản hành chính đặc thù của riêng Việt Nam. Xung quanh chuyện sử dụng công văn để áp dụng pháp luật kinh doanh, các chuyên gia cho rằng có rất nhiều điều đáng bàn do cách làm này chưa thống nhất giữa các cơ quan nhà nước, chưa đủ độ tin cậy, chất lượng văn bản chưa đáp ứng được yêu cầu. Do đó, cần có cơ chế kiểm soát tốt hơn đối với những nội dung của công văn để ngăn chặn tuyệt đối tình trạng công văn ban hành các quy định pháp luật.