Quan hệ Nga - Thổ trong khởi đầu mới
Động thái này được dư luận quốc tế đánh giá là cơ hội cho sự khởi đầu mới trong quan hệ hai nước, đồng thời việc Nga và Thổ Nhĩ Kỳ đạt được thỏa thuận về dự án đường ống dẫn khí đốt mang tên "Dòng chảy Thổ Nhĩ Kỳ" (TurkStream) cho thấy hai bên đang cùng nhau vẽ lại bản đồ năng lượng châu Âu.
Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan |
Gác lại quá khứ
Sau vụ máy bay chiến đấu Su-24 của Nga bị bắn hạ ở gần biên giới Syria - Thổ Nhĩ Kỳ hồi tháng 11/2015, những tranh cãi căng thẳng cùng các biện pháp trừng phạt kinh tế và hành động "ăn miếng trả miếng" sau đó không chỉ làm xấu đi mối quan hệ hợp tác mà còn đẩy Moskva và Ankara đứng bên bờ vực chiến tranh.
Tuy nhiên, trong một nỗ lực nhằm hàn gắn quan hệ, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan ngày 27/6 đã gửi một bức thư xin lỗi tới Tổng thống Nga Vladimir Putin liên quan tới vụ việc này, đồng thời khẳng định mong muốn sớm bình thường hóa quan hệ với Nga.
Đáp lại thiện chí của Ankara, ngày 29/6, Tổng thống Nga đã tuyên bố bình thường hóa quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ. Ông Putin đã chính thức dỡ bỏ lệnh cấm bán các tour du lịch tới Thổ Nhĩ Kỳ cho công dân Nga và giao cho Chính phủ Nga tiến hành đàm phán nhằm từng bước nới lỏng các biện pháp trừng phạt Thổ Nhĩ Kỳ.
Sau đó cuộc đảo chính quân sự bất thành ngày 15/7 ở Thổ Nhĩ Kỳ khiến mối quan hệ đồng minh trong NATO giữa Thổ Nhĩ Kỳ với Mỹ và phương Tây bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Sự kiện này đẩy Thổ Nhĩ Kỳ “bắt tay” với phía Nga cùng ngăn chặn các mối đe dọa an ninh tiềm năng, cũng như nối lại hợp tác trong các lĩnh vực.
Trong một động thái tích cực khác, ngày 22/7, Nga đã tuyên bố dỡ bỏ lệnh cấm tạm thời được Moskva áp đặt vào ngày 16/7 đối với công dân Nga đáp máy bay đến Thổ Nhĩ Kỳ do lo ngại về tình hình bất ổn sau vụ đảo chính bất thành tại nước này. Tiếp đó, ngày 9/8, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan đã thực hiện chuyến thăm Nga nhằm cải thiện quan hệ.
Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan cho biết nước này và Nga sẽ tái hướng tới mục tiêu đưa kim ngạch thương mại hai chiều đạt 100 tỷ USD/năm. Ông Erdogan nhấn mạnh rằng Ankara mong muốn đưa quan hệ hợp tác với Moskva lên mức trước khủng hoảng, thậm chí cao hơn.
Trong khi đó, lý giải tốc độ "đảo ngược" mạnh trong quan hệ giữa Nga và Thổ Nhĩ Kỳ, Tổng thống Putin nhấn mạnh rằng "lợi ích của nhân dân hai nước đòi hỏi phải khôi phục quan hệ hợp tác song phương một cách toàn diện".
Ai sẽ hưởng lợi
Các nhà phân tích cho rằng việc Nga và Thổ Nhĩ Kỳ quay trở lại chu kỳ hợp tác và phát triển đã đáp ứng lợi ích quốc gia của cả hai bên. Đối với Moskva, Thổ Nhĩ Kỳ là đối tác kinh tế-thương mại chủ chốt, là khách hàng tiêu thụ năng lượng quan trọng hàng đầu của Nga. Hơn nữa, Thổ Nhĩ Kỳ đang có cơ hội trở thành cầu nối trung chuyển khí đốt của Nga sang thị trường châu Âu, khi dự án “Dòng chảy Thổ Nhĩ Kỳ" được khôi phục.
Việc ngừng hợp tác với Thổ Nhĩ Kỳ khiến Nga bị thiệt hại đáng kể trong bối cảnh Moskva đang phải hứng chịu sức ép kinh tế khá nặng nề do các lệnh trừng phạt của Mỹ và Liên minh châu Âu (EU), cũng như giá dầu mỏ thế giới lao dốc làm kinh tế Nga mất khoảng 150 tỷ USD/năm.
Trong khi Thổ Nhĩ Kỳ đã phải nếm "trái đắng” trong thời gian bị Moskva áp đặt lệnh trừng phạt kinh tế. Theo thống kê, chỉ riêng ngành du lịch, vốn đóng góp 4,5% GDP của Thổ Nhĩ Kỳ, đã chịu tổn thất nghiêm trọng, khi mỗi năm có tới 5 triệu lượt du khách Nga đến Thổ Nhĩ Kỳ (chiếm 12% tổng du khách nước ngoài của nước này).
Do lệnh cấm vận của Nga, kinh tế Thổ Nhĩ Kỳ dự kiến sụt giảm 0,3% trong năm 2016, với thiệt hại kinh tế lên tới 9 tỷ USD. Tình trạng bất ổn trong nước, liên tiếp các cuộc tấn công khủng bố nhằm vào Thổ Nhĩ Kỳ, cùng quan hệ căng thẳng giữa Thổ Nhĩ Kỳ với phương Tây, đã khiến Ankara nhận ra “sai lầm” trong chính sách của mình và việc khôi phục quan hệ với Nga là bước đi hợp lý.
Vẽ lại bản đồ năng lượng
Gạt sang một bên những mâu thuẫn, bất đồng xung quanh vấn đề Syria, Nga và Thổ Nhĩ Kỳ đã đạt được thỏa thuận về dự án đường ống dẫn khí đốt "Dòng chảy Thổ Nhĩ Kỳ". Có thể nói thỏa thuận này sẽ góp phần đáng kể thúc đẩy mối quan hệ song phương giữa Moskva và Ankara đúng vào thời điểm Thổ Nhĩ Kỳ và phương Tây ngày càng thiếu tin tưởng lẫn nhau.
EU cho rằng đường ống dẫn khí đốt "Dòng chảy Thổ Nhĩ Kỳ" sẽ củng cố vị thế của Nga, bởi khi đưa vào sử dụng đường ống này, Ukraine sẽ mất đi quy chế quốc gia trung chuyển khí đốt vào châu Âu. Điều này đồng nghĩa với việc EU sẽ phụ thuộc nhiều hơn vào Tập đoàn khí đốt Gazprom, trong khi nguồn cung khí đốt thay thế từ khu vực Caspi sẽ bị gián đoạn.
Dự án "Dòng chảy Thổ Nhĩ Kỳ" được Nga công bố hồi tháng 12/2014, nhằm thay thế dự án "Dòng chảy phương Nam". Theo dự kiến, dự án này sẽ gồm bốn tuyến với công suất mỗi tuyến 15,75 tỷ m3 khí đốt/năm. Các tuyến đường ống dẫn khí sẽ đi qua 660 km lộ trình thuộc hành lang cũ của dự án "Dòng chảy phương Nam" và 250 km thuộc hành lang mới.
Ngày 1/12/2014, hai doanh nghiệp dầu khí Gazprom của Nga và Botas của Thổ Nhĩ Kỳ đã ký Bản ghi nhớ về việc xây dựng đường ống dẫn khí đốt "Dòng chảy Thổ Nhĩ Kỳ" từ Nga qua Biển Đen tới Thổ Nhĩ Kỳ, với công suất 63 tỷ m3 khí đốt/năm. Trong đó, khoảng 16 tỷ m3 sẽ cung cấp cho Thổ Nhĩ Kỳ, trong khi 47 tỷ m3 còn lại sẽ được chuyển tới một trung tâm nằm ở biên giới Hy Lạp - Thổ Nhĩ Kỳ để vận chuyển tới châu Âu.