Sức sống của sơn mài
Đây là lần đầu tiên, Hội Mỹ thuật Đà Nẵng phối hợp cùng họa sĩ Vũ Trọng Thuấn tổ chức một đợt trại với thể loại mới mang tính hiện đại, góp phần khẳng định hơn nữa vị trí sơn mài trong dòng chảy nghệ thuật tạo hình đương đại Việt Nam.
Phố cổ (Tranh sơn mài) của Võ Thanh Tịnh |
Trong suốt thời gian dự trại, hầu hết các họa sĩ đã thể hiện tâm huyết và lòng nhiệt thành bằng màu sắc và đường nét trên chất liệu mới qua 40 tác phẩm sơn mài hiện đạị, qua nhiều phong cách, bút pháp, riêng biệt...
Theo đánh giá của Ban tổ chức, các họa sĩ chuyển động bút pháp bằng sự tinh tế của mảng khối, sự nhẹ nhàng, thanh thoát của màu sắc nhưng cách thể hiện thật sâu lắng và đầy quyến rũ. Một số họa sĩ trẻ thì muốn khám phá, tìm tòi, trải nghiệm theo cái mới, cái lạ… Do đó, trại sáng tác lần này phong phú bút pháp, đa dạng phong cách.
Cần nhắc lại, trong tập sách “Các họa sĩ trường cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương”, họa sĩ Quang Phòng đã nhấn mạnh: Sự kiện đặc biệt quan trọng ở thời kỳ đầu xây dựng nền hội họa hiện đại Việt Nam là sự xuất hiện tranh sơn mài. Từ kỹ thuật “sơn ta” cổ truyền đến kỹ thuật “sơn mài hiện đại” là cả một bước ngoặt lớn, đánh dấu kỷ nguyên về một chất liệu mới mang tính đặc thù dân tộc có khả năng áp dụng vào hội họa.
Tuy nhiên, từ thực tế sáng tác phong phú, đa dạng của thời kỳ có quá nhiều khúc xạ trong nghệ thuật hiện nay. Nếu như trước đây các họa sĩ trẻ trường cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương đã học tập và sử dụng kỹ thuật tạo hình, phối cảnh, màu sắc, bố cục của hội họa châu Âu nhưng lại chuyên chở được nét đặc sắc cái hồn của phương Đông trong cách nhìn, cách cảm, cách nghĩ của mình đối với chất liệu của dân tộc, thì ngày nay, cũng với chất liệu ấy, các họa sĩ trẻ đang khoác cho nó một chiếc áo mới với đủ mọi màu sắc, xu hướng của thời đại.
Đây là một tín hiệu đáng vui mừng nhưng đồng thời cũng là hồi chuông báo động về những khuynh hướng lệch lạc của một số họa sĩ chạy theo “kinh tế thị trường” đánh mất tính truyền thống của chất liệu dân tộc.
Nhiều nhà chuyên môn cũng nêu nhận định: Ngày nay, nghệ thuật sơn mài đương đại vẫn đang tiếp tục kế thừa và phát triển với nhiều lối biểu hiện và tìm tòi mới mang đậm dấu ấn và tính sáng tạo của từng cá nhân nghệ sĩ. Một số họa sĩ trẻ đã đưa các loại vỏ ốc, vỏ trứng, vỏ trai vào tranh để tạo ra những hiệu quả mang tính biểu hiện trừu tượng nhiều hơn là mô tả thực.
Người xem nhờ đó có thể nhận diện được sự đa dạng tạo ra từ chất liệu. Nó không bị bó hẹp trong tạo hình và thể hiện. Nhưng cho dù thể hiện theo phong cách nào, xu hướng nào thì thế giới hiện thực vẫn là những tác nhân quan trọng và luôn ẩn hiện trong các tác phẩm sơn mài đương đại Việt Nam.
Cũng chính từ những nỗi băn khoăn trên, họa sĩ Vũ Trọng Thuấn cho biết, ông đã dành nhiều đầu tư, hỗ trợ Trại sáng tác lần này về cả vật chất, lẫn chuyên môn để anh em họa sĩ trẻ có điều kiện thuận lợi với sơn mài hiện đại. Điều thú vị, qua quá trình làm việc, ông rất vui mừng, là có nhiều họa sĩ trẻ không chỉ yêu thích mà còn thể hiện nhiều tác phẩm.
Ông hy vọng sau kết quả Trại sáng tác tranh sơn mài 2015, mỹ thuật Đà Nẵng sẽ để lại trong công chúng nhiều dấu ấn phong phú và hấp dẫn hơn, trong đó có tranh sơn mài hiện đại.
Là một loại hình nghệ thuật độc đáo Việt Nam, tranh sơn mài ngày nay đang được lớp họa sĩ trẻ tiếp tục tìm tòi, nâng cao cả về mặt kỹ thuật, thao tác cho đến sử dụng chất liệu “sơn ta” để tạo ra nhiều tác phẩm đẹp cả về nội dung cho đến nghệ thuật biểu cảm, góp phần vào sự nghiệp đổi mới mỹ thuật nước nhà.
Có thể nói tranh sơn mài đã đi vào lịch sử và làm rạng rỡ cho cách thức mới tạo hình Việt Nam. Song để có nhiều tranh đẹp và bề thế, giàu bản sắc sơn truyền thống Việt Nam, đòi hỏi họa sĩ phải tốn nhiều công sức mới có thể làm được bức tranh có giá trị nghệ thuật cao, có độ bền vững lâu dài.
Nếu thị trường sử dụng tranh sơn mài như các tổ chức xã hội, cơ quan nhà nước quan tâm đầu tư và mua tranh để trang trí ở công sở, nơi đối ngoại thì sẽ tạo ra một không gian văn hóa đáng tự hào.
Hiện nay nhiều cơ quan công quyền, doanh nghiệp tư nhân đang sử dụng những loại tranh in ấn sao chép hàng loạt với màu sắc lòe loẹt, không có nội dung thích hợp, kém về mặt thẩm mỹ gây nên những phản cảm đáng tiếc.
Vì vậy để giữ gìn bản sắc văn hóa Việt, nhà nước cần có những định hướng thích hợp để tranh sơn mài có vị trí xứng đáng, tôn vinh giá trị nhân văn của các tác phẩm nghệ thuật tạo hình.