Thời hạn áp dụng CBAM đang đến

Theo Báo cáo Tình hình thực hiện Nghị quyết số 01/NQ - CP, tình hình sản xuất công nghiệp, hoạt động thương mại tháng 4 và 4 tháng đầu năm 2023 của Bộ Công thương cho thấy, kim ngạch xuất khẩu của nước ta tới hầu hết các thị trường, đối tác thương mại lớn đều giảm. Trong đó, xuất khẩu sang Liên minh châu Âu (EU) đạt 13,66 tỷ USD, giảm 14,1%. Khó khăn thêm chồng chất khi tháng 10 tới đây, EU sẽ thực hiện “cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) đối với tất cả hàng hóa xuất khẩu sang thị trường này dựa trên cường độ phát thải khí nhà kính trong quy trình sản xuất tại nước sở tại.

Những ngành xuất khẩu thế mạnh của Việt Nam sang thị trường này như sắt thép, xi măng, phân bón, nhôm, điện và hydro (chiếm tới 94% lượng khí thải công nghiệp của EU) sẽ là những sản phẩm phải chịu thuế carbon khi xuất khẩu sang EU. Nhưng theo các chuyên gia, có một thực tế đáng buồn là những doanh nghiệp trong ngành công nghiệp xuất khẩu này mới chỉ nổi lên trong vài năm trở lại đây, phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu từ nước khác, năng lực về tài chính, con người, công nghệ vẫn còn nhiều hạn chế; thiếu dữ liệu phát thải, chuyển dịch năng lượng còn chưa hoàn thiện, đầu tư năng lượng tái tạo chưa đủ…

Để ứng phó tốt với quy định mới này của EU, Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển cho rằng, doanh nghiệp sản xuất trong các ngành có nguy cơ cao như thép, nhôm, lọc dầu, xi măng, giấy... nên có phương án giảm thiểu lượng carbon trong quá trình sản xuất để không vượt quá ngưỡng tiêu chuẩn của EU. Không chỉ các ngành này mà bất kỳ ngành hàng nào xuất khẩu sang EU cũng đều phải đáp ứng tiêu chuẩn xanh; sản xuất phải có tính bền vững, tái chế được, quá trình sản xuất phải giảm thiểu chất thải, nước thải và giảm tiêu hao điện năng...

Trước áp lực đặt ra từ thị trường xuất khẩu lớn, một số doanh nghiệp Việt đang đã và đang có xu hướng đầu tư công nghệ xanh để tăng sức cạnh tranh tại thị trường này. Đơn cử Tổng công ty Xi măng Việt Nam (VICEM) - nơi chiếm tới 36% thị phần xuất khẩu xi măng, clinker đã hướng tới sản xuất xanh, tuần hoàn nguyên liệu. Theo đó, đơn vị đang tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng các thuật toán trong lĩnh vực điện toán để thiết lập hệ điều khiển thông minh đáp ứng việc luân chuyển tuần hoàn khí, sử dụng nguyên nhiên liệu thay thế, xử lý rác thải, nâng cao hiệu suất sử dụng và phát điện; nghiên cứu sử dụng hệ thống máy nghiền tiên tiến, phân ly, lọc bụi hiệu suất cao nhằm tăng năng suất, giảm tiêu hao năng lượng và giảm phát thải ra môi trường.

Với ngành thép, yêu cầu chuyển đổi công nghệ còn nhanh và mạnh mẽ hơn. Tại Khu liên hợp sản xuất gang thép Dung Quất, toàn bộ nước thải sau hệ thống xử lý và được tuần hoàn tái sử dụng cho quá trình sản xuất; khí thải phát sinh sau xử lý được thu hồi để đốt phát điện hoặc xử lý đảm bảo đạt quy chuẩn Việt Nam trước khi thải ra môi trường, riêng tại khu vực máy thiêu kết được lắp đặt hệ thống xử lý NOx, dioxin, furan và thủy ngân; xỉ từ lò cao được bán cho các đơn vị có chức năng để tái sử dụng; xỉ lò thổi sau khi thu hồi tạp chất thép được chứng nhận hợp chuẩn cho công trình xây dựng và công trình giao thông…

Tập đoàn Hòa Phát sử dụng công nghệ chuyển hóa lượng nhiệt dư trong sản xuất thành đầu vào để sản xuất điện với nhà máy có công suất lên tới 240MW, nhờ đó tự chủ được 80% lượng điện cần thiết cho sản xuất thép và chỉ cần mua 20% của EVN; Công ty Cổ phần thép Đà Nẵng còn sản xuất phôi thép từ việc tái sử dụng sắt thép phế liệu bằng công nghệ lò điện hồ quang (EAF) để góp phần bảo vệ môi trường, giảm phát thải carbon.

Bên cạnh nỗ lực của doanh nghiệp, Việt Nam cũng đang thúc đẩy hợp tác thương mại, công nghệ xanh giữa các quốc gia. Tại buổi tiếp ngài Mark Garnier, Đặc phái viên thương mại của Thủ tướng Anh tại Việt Nam, Thái Lan, Myanmar và Brunei và bà Emily Hamblin, Tổng Lãnh sự Vương quốc Anh, Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên lưu ý về xu thế chuyển dịch xanh trong thương mại hai nước và kêu gọi Anh hỗ trợ Việt Nam tiếp cận, làm chủ công nghệ mới, phục vụ sản xuất các thiết bị cho năng lượng tái tạo, công nghệ trong chuyển đổi năng lượng, lưới điện thông minh, trung tâm điều hành lưới điện thông minh...; thúc đẩy thương mại các sản phẩm thân thiện với môi trường, đáp ứng các tiêu chuẩn thị trường, tận dụng hiệp định UKVFTA; đào tạo nguồn nhân lực để phát triển nền công nghiệp năng lượng mới, công nghệ xanh, các ngành công nghiệp nền tảng có tính chất bảo vệ môi trường.

Dẫu vậy, quá trình đầu tư cho công nghệ xanh của các doanh nghiệp xuất khẩu cần thời gian để hoàn thiện và nâng cao chất lượng. Nhưng thời gian sẽ không chờ đợi các doanh nghiệp vì thời hạn áp dụng CBAM đang đến rất gần. Trước mắt, theo ông Đỗ Nam Thắng, chuyên gia Chương trình đối tác chuyển dịch năng lượng Đông Nam Á, Chính phủ cần ban hành hướng dẫn, doanh nghiệp chuẩn bị ứng phó với CBAM, đồng thời đàm phán với EU để đưa ra các điều kiện có lợi cho Việt Nam; áp dụng định giá carbon và củng cố chính sách khác như loại bỏ dần điện than, thúc đẩy năng lượng tái tạo, tiết kiệm năng luợng...

Còn đối với doanh nghiệp xuất khẩu, ông Đỗ Nam Thắng khuyến nghị, doanh nghiệp cần theo dõi sát các tiến trình và bị kế hoạch ứng phó với CBAM. Chuẩn bị cho các yêu cầu về báo cáo kiểm kê khí nhà kính. Hợp tác với Chính phủ để thông qua các chính sách khử carbon như định giá carbon và thúc đẩy sử dụng năng lượng tái tạo. Ngoài ra, các chuyên gia cũng khuyến cáo doanh nghiệp Việt khi xuất khẩu sang EU cần chủ động chứng minh doanh nghiệp đã có động thái góp phẩm giảm phát thải trên từng sản phẩm xuất khẩu thì có thể không phải chịu mức thuế đó.