Thực hiện tốt chính sách an sinh xã hội: Cầu nối để đạt “mục tiêu kép”
Mất sinh kế và mất lao động
“Bây giờ người lao động và gia đình phải tiếp tục duy trì cuộc sống gia đình thế nào khi mấy tháng qua không có thu nhập, không thể lo được sách vở, dụng cụ học tập cho con. Chúng tôi đau thắt lòng khi nghĩ đến điều này nhưng bất lực vì không còn khả năng để chi trả hay hỗ trợ lương ngừng việc cho người lao động của mình”, lá đơn kêu cứu của 7 doanh nghiệp dệt may xin được tiêm vắc-xin cho người lao động viết.
Đó là tình cảnh của những người lao động chính thức, bên cạnh họ còn có doanh nghiệp. Và những người lao động phi chính thức còn khốn khó hơn.
Chi phí phát sinh mà người lao động phải chi trả trong bối cảnh Covid-19 bùng phát kể từ tháng 5 |
Trước thực trạng này, Chính phủ đã sớm ban hành các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, người lao động, như Nghị quyết 68/NQ-CP ngày 1/7/2021 và Quyết định số 23/2021/QĐ-TTg ngày 7/7/2021 với 12 chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động gặp khó khăn do đại dịch Covid-19... Nhưng việc thực hiện chính sách cũng gặp nhiều trục trặc.
Trong bản nghiên cứu mới đây về an sinh xã hội trong bối cảnh Covid-19, nhóm nghiên cứu của trường Đại học Kinh tế quốc đân (NEU) cho biết, nhiều lao động là đối tượng được hỗ trợ nhưng không nhận được trợ giúp kịp thời. Có những trường hợp do đang giãn cách nên không có được bản công chứng hoặc xác nhận của chính quyền về việc đang mang thai, đang nuôi con dưới 6 tuổi...
Bên cạnh đó, nhiều lao động còn chưa tham gia BHXH đầy đủ hoặc doanh nghiệp vẫn nợ đóng BHXH, nhiều lao động phi chính thức hoàn toàn mất sinh kế khi các địa phương thực hiện giãn cách nhưng cũng không được coi là đối tượng được hỗ trợ.
“Hiện nay, việc thực thi các chính sách an sinh xã hội cho người lao động còn nhiều hạn chế, bất cập, ảnh hưởng đến đời sống, sức khỏe và niềm tin của nhân dân”, PGS.TS. Giang Thanh Long - trưởng nhóm nghiên cứu về an sinh xã hội của NEU phát biểu.
Mới đây, Công ty May Đồng Tiến cũng vừa có văn bản kiến nghị, phản ánh người lao động của doanh nghiệp chưa được hưởng đúng chế độ hỗ trợ theo Nghị quyết 68. Công ty này có 8.300 lao động. Do sản xuất “3 tại chỗ” nên chỉ 10% số lao động làm việc, 90% còn lại (7.700 lao động) phải nghỉ việc.
Do thời gian giãn cách đã kéo dài gấp 4 lần thời hạn 14 ngày, doanh nghiệp xếp số người không làm việc vào diện “nghỉ việc không hưởng lương” với mức hỗ trợ 1.850.000 - 3.710.000 đồng/người.
Nhưng Sở Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐ-TB&XH) tỉnh Đồng Nai cho rằng, doanh nghiệp đang sản xuất là còn hoạt động chứ không phải là “dừng hoạt động theo yêu cầu của cơ quan nhà nước”. Thế nên số lao động nghỉ việc của Đồng Tiến chỉ được hưởng chế độ “lao động ngưng việc” là 1.000.000 đồng, không được hưởng chế độ “nghỉ việc không lương”.
Không việc làm, không thu nhập, tích lũy cạn, nhiều người lao động ở các tỉnh thực hiện giãn cách đã bỏ về quê. “Doanh nghiệp đang đồng thời đối diện với 2 vấn đề lớn là giữ lao động và giữ đơn hàng”, Phó tổng giám đốc Tập đoàn Dệt may Việt Nam nói. Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam, ông Vũ Đức Giang cho biết: thiếu nhân lực khi mở cửa kinh tế trở lại là vấn đề hiện hữu đối với các doanh nghiệp. “Đứt gãy chuỗi lao động là đứt gãy đáng sợ nhất”, ông Nguyễn Hoài Nam - Phó Tổng thư ký của Hiệp hội chế biến thủy sản VASEP đã thốt lên như vậy. "Tôi cho rằng, thâm hụt lao động từ nay đến cuối năm sẽ vào khoảng từ 35-37%", Chủ tịch Hiệp hội Dệt May Vũ Đức Giang cho hay.
An sinh xã hội - cầu nối giữa chống dịch và duy trì sản xuất
Trong báo cáo nói trên, NEU đã nhấn mạnh: “Thực hiện tốt các chính sách an sinh xã hội chủ động với vai trò là cầu nối giữa duy trì sản xuất với phòng, chống đại dịch là cách tiếp cận bền vững về cả kinh tế-xã hội và y tế để đạt “mục tiêu kép”.
Cũng theo PGS. Giang Thanh Long, mất sinh kế và không được trợ giúp kịp thời về điều kiện sống tối thiểu sẽ gây nguy cơ lớn trong việc không thực hiện giãn cách xã hội, mang lại những bất ổn tiềm ẩn về xã hội.
Để bảo đảm an sinh xã hội, không để đứt gãy chuỗi lao động, NEU kiến nghị Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành liên quan (đặc biệt là Bộ Y tế, Bộ LĐ-TB&XH, Bộ Tài chính, Cơ quan BHXH Việt Nam) triển khai các chính sách tới đúng đối tượng và đủ mức hỗ trợ. Ví dụ: Quỹ bảo hiểm thất nghiệp để dùng hỗ trợ người lao động mất việc làm hoặc bị giãn, dừng việc làm cũng như hỗ trợ doanh nghiệp tạo việc làm.
NEU đề xuất sử dụng Quỹ công đoàn hỗ trợ người lao động có chỗ ăn, ở an toàn khi tiếp tục tham gia sản xuất trong điều kiện “3 tại chỗ” và tùy theo sự phục hồi của các doanh nghiệp thì xem xét tiếp tục lùi thời điểm đóng kinh phí công đoàn cho các doanh nghiệp khó khăn do Covid-19 sau cả thời điểm 31/12/2021. Đồng thời, xem xét mức hỗ trợ cho người lao động bị mất việc làm khi giãn cách xã hội kéo dài. “Các khoản trợ giúp xã hội cho lao động mất việc làm và trợ cấp tiền lương hiện còn khá nhỏ”, PGS. Giang Thanh Long nói.
Nhóm nghiên cứu của NEU đề nghị ngành LĐ-TB&XH cùng chính quyền các địa phương tiếp tục rà soát lao động tự do trên địa bàn để kịp thời hỗ trợ về chỗ ăn, ở… qua các gói an sinh xã hội. Sử dụng mã số định danh cá nhân (qua thẻ căn cước công dân) để người dân tự đăng ký nhận gói an sinh qua các ứng dụng công nghệ phổ biến để vừa xác định đúng đối tượng, vừa thực hiện giãn cách xã hội hiệu quả. Đồng thời, cho phép doanh nghiệp tính số giờ làm thêm theo năm thay vì quy định chặt theo ngày hoặc tháng hiện nay.
Với cơ quan Bảo hiểm xã hội, NEU đề nghị: kết hợp với chính quyền địa phương rà soát và tháo gỡ khó khăn về thủ tục cho người lao động bị tạm hoãn hợp đồng lao động, bị ngừng việc hoặc nghỉ việc không lương được tiếp cận kịp thời với gói hỗ trợ theo Nghị quyết 68 và Quyết định 23. Thanh toán nhanh BHYT cho những dịch vụ khám, chữa bệnh liên quan tới Covid-19 gặp các khó khăn hoàn thiện thủ tục do quy định về cách ly, giãn cách. Cùng với đó, cần giải quyết nhanh chóng các thủ tục liên quan tới người lao động phải nghỉ việc do bị nhiễm Covid-19 khi hưởng chế độ qua Quỹ ốm đau và thai sản.
0,5 triệu người mất việc làm; 4,1 triệu người tạm nghỉ/tạm dừng sản xuất kinh doanh; 4,3 triệu người giảm giờ làm/nghỉ giãn việc/nghỉ luân phiên và có 8,5 triệu người bị giảm thu nhập. Có tới 57,4% lao động làm phi chính thức (tương đương với 20,9 triệu người). Tổng cục Thống kê |
(Thực hiện Nghị quyết 84/NQ-CP ngày 29/5/2020 của Chính phủ)