Tìm hướng đi bền vững cho các khu công nghiệp
Nhận diện thách thức
Thống kê của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, cho thấy đến hết tháng 5/2021, đã có 394 khu công nghiệp được thành lập (bao gồm 351 khu công nghiệp nằm ngoài các khu kinh tế, 35 khu công nghiệp nằm trong các khu kinh tế ven biển và 8 khu công nghiệp nằm trong các khu kinh tế cửa khẩu) với tổng diện tích đất tự nhiên đạt khoảng 121,9 nghìn ha.
Trong số 394 khu công nghiệp được thành lập, có 286 khu công nghiệp đang hoạt động với tổng diện tích đất tự nhiên đạt khoảng 86 nghìn ha, diện tích đất công nghiệp đạt khoảng 57,3 nghìn ha; và 108 khu công nghiệp đang trong quá trình xây dựng cơ bản với tổng diện tích đất tự nhiên khoảng 35,9 nghìn ha, diện tích đất công nghiệp đạt khoảng 23,6 nghìn ha.
Việc hình thành và phát triển các khu công nghiệp tại Việt Nam thời gian qua được đánh giá là đã tạo điều kiện để thu hút một khối lượng lớn vốn đầu tư cho phát triển công nghiệp và phát triển kinh tế - xã hội.
Phát triển mô hình khu công nghiệp góp phần tích cực trong việc hoàn thiện thể chế, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, khuyến khích đổi mới thủ tục hành chính. |
Đánh giá về đóng góp của khu công nghiệp và khu kinh tế của Việt Nam trong hơn 30 năm qua, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Duy Đông cho rằng việc hình thành các khu công nghiệp, khu kinh tế đã có tác động lan tỏa đến các khu vực khác của nền kinh tế, góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế; đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; phát triển mạnh mẽ ngành công nghiệp, góp phần đưa Việt Nam từng bước tham gia chuỗi giá trị sản xuất toàn cầu…
Cùng với đó, việc phát triển mô hình khu công nghiệp, khu kinh tế cũng góp phần tích cực trong việc hoàn thiện thể chế, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, khuyến khích đổi mới thủ tục hành chính.
“Mặc dù vậy, việc phát triển khu công nghiệp, khu kinh tế thời gian vừa qua chưa bền vững, bộc lộ một số tồn tại hạn chế”, Thứ trưởng Trần Duy Đông nhấn mạnh. Đó là quy hoạch phát triển khu công nghiệp, khu kinh tế chưa thể hiện rõ được tầm nhìn chiến lược, tổng thể; tại một số nơi quy hoạch và phát triển khu công nghiệp, khu kinh tế chưa sát với nhu cầu phát triển và khả năng thu hút đầu tư, chưa bền vững và cân bằng về kinh tế, xã hội và môi trường.
Ông Phan Hữu Thắng, nguyên Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho rằng, mô hình phát triển các khu công nghiệp theo hướng đa ngành, đa lĩnh vực với nguồn lực phát triển chủ yếu dựa vào khai thác tiềm năng về đất, chưa thực sự tạo ra được các cụm sản xuất có quy mô để tăng khả năng cạnh tranh của các ngành sản xuất công nghiệp, nhất là công nghiệp chế biến, chế tạo của Việt Nam.
Bên cạnh đó, thời gian qua, việc thực hiện giãn cách xã hội phòng chống Covid-19 dẫn đến việc phong tỏa nhà máy và hạn chế di chuyển người lao động trong các khu công nghiệp. Từ đó, làm đình trệ sản xuất, tăng chi phí sản xuất, giảm công suất và sản phẩm, đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu và nhiều đơn hàng phải chuyển sang địa bàn khác trong chuỗi cung ứng.
Tuy đây chỉ là giải pháp tạm thời, nhưng nếu kéo dài tình trạng này có khả năng nhà đầu tư sẽ chuyển sản xuất sang các nước khác và ảnh hưởng đến tâm lý các nhà đầu tư mới.
Hướng tới các mô hình khu công nghiệp mới
Ông Vũ Anh Tú, Phó Vụ trưởng Vụ Quy hoạch - Kiến trúc (Bộ Xây dựng) đã đề cập đến hai mô hình đầu tư của phần lớn các khu công nghiệp tại Việt Nam. Thứ nhất, mô hình “may sẵn”: Tức là, phía Việt Nam chuẩn bị sẵn theo hướng đa ngành rồi đón các doanh nghiệp vào thuê đất và tiến hành xây dựng nhà máy. Thứ hai, mô hình “may đo”: Mô hình đầu tư đồng bộ khi mà biết rõ được nhà đầu tư muốn phát triển theo hướng nào để triển khai theo.
Song, hiện nay các khu công nghiệp tại Việt Nam vẫn chủ yếu phục vụ cho nhóm đối tượng, nhóm nhu cầu nên việc phát triển chủ yếu là theo hướng đa ngành. Ông Vũ Anh Tú cho biết thêm, Bộ Kế hoạch và Đầu tư hiện nay cũng muốn điều chỉnh Nghị định 82/2018/NĐ-CP về quy định quản lý khu công nghiệp và khu kinh tế cũng như làm rõ hơn các loại hình khu công nghiệp mới.
Liên quan đến các xu hướng mới của các khu công nghiệp, ông Vũ Anh Tú cho rằng đó là những nhu cầu của doanh nghiệp. Trước hết phải xác định được nhu cầu chứ không thể làm sẵn để chờ đợi, thụ động. Theo ông, có 3 đề xuất:
Thứ nhất, đề xuất tiếp tục rà soát hoàn thiện bổ sung chính sách, văn bản pháp luật đảm bảo gắn đồng bộ quy hoạch phát triển khu công nghiệp với phát triển khu đô thị trong một phương án tổng thể, thống nhất giữa các quy hoạch quốc gia gắn với phát triển kinh tế địa phương.
Thứ hai, rà soát, hoàn thiện bổ sung quy định pháp luật về đầu tư xây dựng khu công nghiệp phù hợp với từng loại hình sản xuất và từng thời kỳ. Nếu quy định về Luật Đầu tư, Luật Đất đai mà còn khó khăn, vướng mắc thì phải điều chỉnh hoàn thiện.
Thứ ba, xây dựng hoàn thiện tiêu chí, tiêu chuẩn về quy mô, cấu trúc sử dụng đất hạ tầng kỹ thuật trong khu công nghiệp.
Theo bà Vũ Thu Hằng – Giám đốc Kinh doanh TNI Holdings Việt Nam, đa phần các khu công nghiệp hiện nay đều vận hành theo mô hình truyền thống. Tuy nhiên hiện có một số ít chủ đầu tư đã thử nghiệm và thành công với mô hình khu công nghiệp đô thị dịch vụ. Phát triển khu công nghiệp đô thị dịch vụ quan trọng nhất vẫn là sự gắn kết và tương tác hỗ trợ như thế nào.
Cụ thể ở đây, phần đô thị dịch vụ phải có ảnh hưởng, hỗ trợ, tương tác được cho các doanh nghiệp đang hoạt động trong khu công nghiệp hay không? Những chuyên gia, công nhân, người sử dụng dịch vụ trong khu công nghiệp, họ có được hưởng lợi từ những đô thị dịch vụ gắn liền với khu công nghiệp hay không?
Một vấn đề nữa cần được xem là điểm nóng hiện nay đối với các chủ đầu tư hạ tầng: giải phóng mặt bằng. Với quỹ đất rất lớn của khu công nghiệp, chúng tôi bắt buộc phải đền bù theo giai đoạn, cũng như chia nhỏ thành từng phần, nhưng bởi vì hành lang pháp lý cũng như quy trình đền bù giải phóng mặt bằng hiện nay còn rất nhiều vướng mắc, dẫn đến việc phải kéo dài tiến trình.
Bà Hằng cho hay, việc kéo dài tiến trình giải phóng mặt bằng và các thủ tục pháp lý để đảm bảo quỹ đất sạch cho nhà đầu tư là những thách thức và tạo áp lực rất lớn. Điều này trước hết ảnh hưởng đến toàn bộ quá trình hoạch định kinh doanh của doanh nghiệp. Thứ hai là giảm những niên hạn còn lại cho nhà đầu tư dẫn đến giảm giá trị của khu công nghiệp. Thứ ba là khiến doanh nghiệp mất đi rất nhiều thời cơ. “Trong thời gian vừa qua, dù có nhiều đơn hàng, nhà đầu tư đến nhưng chính vì không thể đảm bảo đúng tiến độ về giải phóng mặt bằng, quỹ đất sạch mà đã đánh mất nhiều cơ hội”, bà Hằng nói.
Ông Hong Sun, Phó Chủ tịch KorCham tại Việt Nam đề xuất, Việt Nam nên phát triển khu công nghiệp mô hình mới, không chỉ xây dựng riêng nhà máy mà đi theo dịch vụ để công nhân sinh sống và làm việc tại chỗ.
“Đất bây giờ cũng là nguồn lực hạn chế, không phải là tài nguyên mãi mãi. Nhiều nước trên thế giới cho xây dựng nhà máy đa tầng hơn, nhà máy chung cư, 5 tầng, thậm chí 10 tầng để tận dụng, hiệu quả, tiết kiệm đất làm ra nhiều cơ sở sản xuất”, ông Hong Sun khuyến nghị.