Tổ chức hội nghề nghiệp: Điểm tựa đưa nông dân vào chuỗi giá trị
APO – anh là ai?
HTX là tác nhân kinh tế không thể làm mọi thứ, mà chỉ bảo vệ quyền lợi của xã viên trong phạm vi cam kết, trong khi nông dân có quá nhiều rủi ro, thì các APO là tổ chức tập hợp nông dân trên cơ sở tự nguyện, quản lý nông dân bởi các đại diện do chính họ bầu ra một cách dân chủ.
Đại diện cho các tổ chức này là một nhóm người hoặc pháp nhân trong lĩnh vực nông nghiệp, hợp tác bảo vệ quyền lợi của họ với cơ quan công quyền và các bên thứ ba, cũng như cung cấp hàng hóa và dịch vụ cho họ các thành viên không có vai trò mục tiêu chính trị hay tôn giáo.
Trên thực tế, các APO đã có mặt ở nhiều nước trên thế giới với 3 nhóm truyền thống: Liên minh/Liên đoàn/Nghiệp đoàn/Liên hiệp/Hiệp hội có chức bảo vệ thành viên/người sản xuất; Tổ chức nghề nghiệp mang tính dẫn dắt và định hướng hộ nông dân (thành viên); Tư vấn/thực thi chính sách phát triển trong sản xuất/thương mại.
Cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý và chính sách hỗ trợ phát triển APO |
Các APO đã phổ biến ở châu Âu với 290.000 hiệp hội, HTX với 140 triệu thành viên và khoảng 4,9 triệu lao động, trong đó có 30.000 HTX nông nghiệp, doanh số 210 tỷ Euro/năm. Các hội ngành hàng, HTX nông nghiệp lớn nhất thuộc về các ngành chế biến bơ sữa, thịt và thương mại nông sản.
Với Nhật Bản, hiện HTX nông nghiệp có gần 10 triệu thành viên, không chỉ là tổ chức kinh tế mà đã trở thành tổ chức chính trị - xã hội, bảo vệ quyền lợi của đa số nông dân Nhật Bản. Các HTX địa phương là những tổ chức đa ngành nghề nhưng không đủ nguồn lực và kinh phí để thực hiện các hoạt động marketing.
Tuy nhiên, đã có các liên minh HTX cấp tỉnh và cấp quốc gia chỉ chuyên sâu vào marketing-thương mại, tín dụng, bảo hiểm cung cấp các dịch vụ này cho các HTX. Các liên minh này có sức mạnh tương đương với những tập đoàn kinh tế lớn của Nhật Bản.
Như Ngân hàng của Liên minh HTX Quốc gia (JA) là ngân hàng lớn nhất Nhật Bản trong lĩnh vực tín dụng và cho vay, Zeh-noh là công ty thương mại lớn nhất Nhật Bản hay Zenkyoren (liên minh HTX trong lĩnh vực bảo hiểm) cũng là một trong hai công ty bảo hiểm lớn nhất Nhật Bản nếu tính trên số hợp đồng dài hạn.
“Việt Nam có hay không có tổ chức nghề nghiệp nói như thế nào cũng đúng. Bởi hiện chúng ta có Phòng Nông nghiệp, Hội Nông dân, Liên minh HTX… Nhưng nếu xét theo tiêu chí của các APO thì rõ ràng các tổ chức này chưa đáp ứng được”, ông Thịnh nhìn nhận.
Ví như Hội Nông dân Việt Nam và Mặt trận tổ quốc Việt Nam là các đoàn thể chính trị-xã hội chủ yếu làm phong trào, không hẳn là các APO trong nông nghiệp vì thiếu các đơn vị tư vấn hỗ trợ pháp lý, kỹ thuật cho nông dân và các tổ chức nghiệp đoàn.
Liên minh HTX Việt Nam chưa phải là đại diện của các HTX, mà tập trung chủ yếu vào hỗ trợ đào tạo, chưa thực hiện các chức năng cung cấp tín dụng/bảo hiểm/maketing. Ông Thịnh cũng chỉ ra, chúng ta không có người bảo vệ sản xuất, chính sách không được thực thi hiệu quả do mạng lưới phòng nông nghiệp huyện cũng chỉ là cơ quan tham mưu quản lý nhà nước về nông nghiệp ở địa phương, không đại diện cho nông dân. Họ chỉ triển khai mà không giám sát hiệu quả thực thi.
Tăng lực cho các APO Việt Nam
Trong lúc các tổ chức nghề nghiệp thực sự phát huy hiệu quả thì sự hiện hữu của 10.446 HTX nông nghiệp; 100.000 tổ hợp tác nông nghiệp cũng khó có thể bảo vệ nông dân khi năng lực kinh doanh thấp, khó tiếp cận vốn, hạ tầng sản xuất hạn chế; thiếu cán bộ qua đào tạo, thiếu phương án kinh doanh khả thi.
Nhất là trong xu hướng tổn thất xã hội đang tăng lên đối với nông dân khi hội nhập kinh tế, ông Thịnh đề xuất cần có chính sách hỗ trợ phát triển các APO, trong đó HTX nông nghiệp chỉ là tác nhân kinh tế quan trọng, dẫn dắt hoạt động kinh tế hộ. Theo đó, cần xác định lại chức năng các hội liên minh, phòng nông nghiệp cấp huyện với khung pháp lý rõ ràng.
Bên cạnh nhiệm vụ hiện tại cần đẩy mạnh và bổ sung các chức năng nhiệm vụ của các tổ chức. Như với Hội Nông dân cần mở rộng hoạt động tư vấn pháp lý, xây dựng các hội chuyên ngành. Liên minh HTX Việt Nam vẫn tăng cường chức năng cung cấp dịch vụ; Đào tạo nâng cao năng lực kinh doanh, phát triển Hệ thống Quỹ phát triển HTX; Đồng thời nâng cao năng lực kiểm toán nội bộ, marketing nông sản cho các HTX nông nghiệp.
Đặt vấn đề cần phát triển các liên minh trở thành các đối tác kinh tế của các HTX, ông Thịnh khuyến nghị cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý và chính sách hỗ trợ phát triển APO và cho các HTX nông nghiệp. Điều này giúp HTX khởi nghiệp, nâng cao năng lực cho HTX.
Bên cạnh đó, cần gắn phát triển HTX nông nghiệp với các chương trình phát triển nông nghiệp; Củng cố công tác quản lý nhà nước về HTX với việc phân công rõ ràng trách nhiệm của 3 cơ quan: Bộ NN &PTNT; Bộ KH&ĐT và Liên minh HTX Việt Nam. Việc thành lập Diễn đàn nông dân hợp tác, liên kết trong sản xuất, kinh doanh nông nghiệp được coi là bước khởi động của việc hình thành các APO Việt Nam. Tuy nhiên, hỗ trợ từ phía Nhà nước cần được xem là chất xúc tác, không nên can thiệp quá sâu vào các APO để tránh hình thành quan hệ quyền lực.