TP. Hồ Chí Minh: Nan giải vốn cho chống ngập đô thị

Lạc hậu và bất tuân quy hoạch

Trong hơn 10 năm qua, TP. Hồ Chí Minh đã triển khai nhiều giải pháp chống ngập, từ chống - xóa ngập cục bộ đến thực hiện nạo vét, cải thiện môi trường cho các lưu vực kênh rạch lớn. Để có nguồn vốn thực hiện các dự án này, TP. Hồ Chí Minh đã vay khá nhiều từ các TCTD trong nước và vay lại vốn ODA từ Chính phủ.

Nguồn vốn tư nhân tham gia hợp tác công tư tại các dự án cải thiện hạ tầng, chống ngập lụt tại TP. Hồ Chí Minh còn rất hạn chế

Những số liệu trong “Báo cáo tóm tắt về giải quyết ngập khu vực TP. Hồ Chí Minh dự kiến thực hiện trong giai đoạn 2016-2020” khẳng định điều này khi chỉ ra rằng, đến cuối năm 2014, tổng dư nợ cho vay phục vụ các dự án chống ngập của TP. Hồ Chí Minh đã vượt qua con số 25.100 tỷ đồng. Và bắt đầu từ năm 2016 đến 2020, mỗi năm địa phương sẽ phải bố trí khoảng 4.250 tỷ đồng để chi trả nợ gốc và lãi đến hạn của các khoản vay.

Ghi nhận từ thực tế cho thấy, nhiều năm nay TP. Hồ Chí Minh đang song song thực hiện 2 đồ án quy hoạch chống ngập là Đồ án chống ngập do mưa và Đồ án chống ngập do lũ và triều cường. Mặc dù cả 2 đồ án này đều được triển khai với nhiều dự án lớn, nhưng hiệu quả từ các dự án này chưa được như kỳ vọng. Những thống kê mới đây cho thấy, trong số 47 điểm ngập được cho là xử lý dứt điểm vào cuối năm 2013 thì vào mùa mưa năm 2014 và những tháng đầu năm 2015 đã có 14 điểm tái ngập và phát sinh thêm nhiều điểm ngập mới.

Tìm hiểu sâu hơn về công tác quy hoạch và đầu tư cho hoạt động chống ngập ở TP. Hồ Chí Minh có thể nhìn ra một số bất cập nổi cộm. Thứ nhất là bất cập về dữ liệu kỹ thuật. Những tài liệu của Phân viện nghiên cứu Thủy văn phía Nam cho rằng, hầu hết các cống thoát nước của dự án chống ngập chỉ được thiết kế để tiêu thoát nước cho những cơn mưa có vũ lượng trung bình từ 75 - 92mm trong thời gian mưa 3 giờ.

Đây là các chỉ số đã được tính toán dựa trên cơ sở thống kê về các cơn mưa tại TP. Hồ Chí Minh trong thời gian 40 năm trước, nay đã không còn phù hợp. Vì trong vòng 10 năm qua do các tác động của biến đổi khí hậu, các cơn mưa có vũ lượng lớn, thời gian ngắn nhưng dồn dập xuất hiện ngày một nhiều trên địa bàn thành phố, khiến lượng nước cần thoát lớn hơn và phải có hệ thống cống to hơn mới không bị quá tải.

Bất cập thứ hai nằm ở việc quy hoạch và tuân thủ mức cốt nền xây dựng. Theo ông Hoàng Minh Trí, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP. Hồ Chí Minh, cốt nền xây dựng tại TP. Hồ Chí Minh được chia làm 3 khu vực và đều đảm bảo mức cao hơn trên 2m so với mực nước biển.

Quy định này đã được thể hiện trong Quyết định 24/2010/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt đồ án điều chỉnh quy hoạch xây dựng TP. Hồ Chí Minh đến năm 2025, thậm chí đã được thể hiện trong Đồ án quy hoạch xây dựng chung TP. Hồ Chí Minh được Chính phủ phê duyệt từ năm 1993.

Tuy nhiên, thực tế việc tuân thủ các mức cốt nền xây dựng này không được thực hiện chặt chẽ dẫn tới tình trạng nhà, đường lổn nhổn, cao thấp khác nhau. Nhiều đường mới khi được xây dựng, nâng cấp, nhà dân lập tức trở thành “túi nước” vào mùa mưa, thậm chí ngay cả mùa khô cũng bị ngập do trũng hơn các đường mới và nhà mới xây dựng.

Thách thức gọi vốn xã hội hóa

Ngoài những bất cập đến từ việc không tuân thủ đồng bộ mức cốt nền xây dựng và dự báo chưa chính xác về các tác động của quá trình biến đổi khí hậu, một trong những nguyên nhân khác khiến cho các dự án chống ngập tại TP. Hồ Chí Minh kém hiệu quả là do khâu giải phóng mặt bằng được thực hiện quá chậm.

Chẳng hạn các dự án lớn như dự án vệ sinh môi trường Nhiêu Lộc – Thị Nghè phải mất 10 năm (2002-2012) mới hoàn thành khâu giải tỏa, dự án cải thiện môi trường nước kênh Tàu Hũ – Bến Nghé – Đôi Tẻ và dự án cải tạo kênh Tân Hóa – Lò Gốm cũng phải mất 7 – 8 năm mới giải tỏa, đền bù xong để đi vào triển khai thực hiện.

Chính vì khâu giải tỏa tiến hành chậm khiến cho chi phí và thời gian đầu tư bị đội lên rất lớn. Tính đến hết năm 2014, từ mức vốn dự kiến ban đầu là hơn 11.500 tỷ đồng, các dự án thuộc Quy hoạch thủy lợi chống ngập úng khu vực TP. Hồ Chí Minh (Quy hoạch 1547) đã bị đội lên mức 67.655 tỷ đồng.

Việc đội vốn lên gấp 5-6 lần này làm các nhà đầu tư tư nhân e ngại khi bỏ vốn vào các dự án chống ngập do tỷ suất lợi nhuận thấp và thời gian thu hồi vốn quá lâu. Kết quả là tính đến nay, mới chỉ có một số ít nhà đầu tư trong nước đồng ý bỏ vốn vào các dự án chống ngập như Tập đoàn Trung Nam, Tập đoàn Tân Liên Phát, Vingroup…

Điều này khiến cho việc triển khai hệ thống thoát nước, cống ngăn triều chống ngập theo quy hoạch bị chững lại. Hiện trong tổng số 149 km đê bao ven sông Sài Gòn thì các đơn vị thi công mới chỉ hoàn thành được khoảng 32 km ở các điểm xung yếu. Trong khi đó, tổng nguồn vốn cần huy động để hoàn thành các hệ thống thoát nước, cống ngăn triều ở mức khá lớn, hầu hết các hạng mục còn lại đều phải nằm chờ chính quyền thành phố tiếp tục tìm kiếm nguồn vốn mới có thể triển khai.