Ước muốn "thể chế kim cương" và áp lực để thay đổi
Động lực cải cách môi trường kinh doanh đang “nguội” dần | |
Cải thiện môi trường kinh doanh: Vẫn còn ‘khấp khểnh’ |
Ảnh minh họa |
Cải cách chững lại và khấp khểnh
Mới đây trong báo cáo cập nhật về kinh tế Việt Nam 2019 của Ngân hàng Thế giới cũng viết: Dù Việt Nam có thứ hạng khá tốt so với các quốc gia khác có cùng mức thu nhập trung bình theo đầu người, nhưng vẫn đứng sau các nền kinh tế phát triển ở Đông Nam Á. Việt Nam cũng chưa đạt được nhiều tiến triển trong những năm qua, thậm chí còn tụt một bậc...
Không chỉ chững lại, mà cải cách chậm dần và không đồng đều giữa các lĩnh vực. Đây là một phát hiện được chỉ ra trong Báo cáo tình hình thực hiện Nghị quyết 02 năm 2019 và Nghị quyết 35 năm 2016 của Chính phủ - Góc nhìn từ DN do VCCI thực hiện với sự hỗ trợ của Chương trình Australia hỗ trợ cải cách kinh tế Việt Nam (Aus4Reform). Báo cáo cho biết, có cơ quan rất nỗ lực cải cách thực chất, nhưng cũng có những cơ quan thực hiện một cách đối phó, hình thức. Một số lĩnh vực liên tục có sự chuyển biến tích cực cả về xây dựng chính sách lẫn thực thi, nhưng một số lĩnh vực khác lại chưa có những cải thiện đáng kể trong nhiều năm qua.
Tốc độ cải cách chững lại thể hiện rõ ở 13 báo cáo Doing Business. Trong 13 báo cáo này từ 2009 đến 2020, tổng cộng Việt Nam có 33 cải cách được ghi nhận. Trong đó có những năm cải cách mạnh mẽ, với 5 cải cách được ghi nhận. Nhưng đến Doing Business 2019 chỉ còn 3 cải cách và tới Doing Business 2020 số cải cách được ghi nhận chỉ còn hai là Tiếp cận tín dụng và Nộp thuế. Còn nhiều lĩnh vực hầu như không có cải thiện trong nhiều năm qua, điển hình là đăng ký đất đai suốt 13 năm qua không có cải cách nào.
Cải cách không đồng đều trong các lĩnh vực và trong các địa phương. Có những tỉnh liên tục cải cách như Quảng Ninh, Kiên Giang, Bến Tre, Đồng Tháp. Điển hình như Quảng Ninh “dám” thực hiện nhất thể hóa, tỉnh tiên phong thành lập trung tâm hành chính công, có Cổng dịch vụ công trực tuyến hiện đại nhất cả nước. Nhờ đó Quảng Ninh liên tục 2 năm dẫn đầu trong PCI, trong khi nhiều tỉnh vẫn luôn ở top cuối…
Bình luận về thực trạng này, TS.Vũ Tiến Lộc - Chủ tịch VCCI gọi đây là sự cải cách khấp khểnh.
2019 – điểm rơi của cải cách?
Nhìn lại nỗ lực cải cách, cải thiện môi trường kinh doanh, tháo gỡ rào cản và thủ tục để tạo điều kiện cho hoạt động sản xuất kinh doanh, trong 5 năm liên tiếp từ 2014 đến 2018, Chính phủ ban hành 5 Nghị quyết cùng mang số 19 và năm 2019 ban hành Nghị quyết 02 cùng về cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Chính phủ cũng đã ban hành Nghị quyết 35 về hỗ trợ và phát triển DN. Chuỗi Nghị quyết 19-02 và Nghị quyết 35 đặt mục tiêu sẽ là bước vào nhóm 4 nước có môi trường kinh doanh tốt nhất khu vực và đến năm 2030 sẽ có 1 triệu DN. “Đây là việc làm chưa từng có ở Việt Nam”, ông Phan Đức Hiếu – Phó Viện trưởng Viện Quản lý kinh tế trung ương (CIEM) phát biểu.
Thực hiện các nghị quyết này đã giúp môi trường kinh doanh của Việt Nam được cải thiện 30 bậc trong mấy năm qua để năm 2018 đứng ở vị trí 69 trong Doing Business. Tuy vậy vẫn chưa đạt được mục tiêu bước vào 4 nước có môi trường kinh doanh tốt nhất ASEAN – ASEAN 4. Đã vậy đến năm 2019, tuy điểm số có tăng nhưng thứ bậc trong Doing Business lại lùi lại một bậc.
Báo cáo tình hình thực hiện Nghị quyết 02 năm 2019 và Nghị quyết 35 cho thấy, năm 2018 hầu hết các bộ ngành đã thực hiện cắt giảm được 50% điều kiện kinh doanh. Nhưng sang năm 2019, nhiều bộ ngành khác có vẻ như không muốn tiếp tục thực hiện nhiệm vụ này. Tuy có những bộ tiếp tục cắt giảm điều kiện kinh doanh nhưng mức độ không như trước. Và vẫn có 48% số DN phải xin giấy phép kinh doanh có điều kiện. “Nếu nhân con số này với hơn 714.000 DN hiện nay thì tức là có đến gần 35.000 DN vẫn phải xin một loại giấy phép con nào đó”, ông Đậu Anh Tuấn – Trưởng ban Pháp chế của VCCI bình luận.
Nhận xét quá trình này, TS.Nguyễn Đình Cung – thành viên Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng nói rằng sau 5 năm cải cách đạt đỉnh thì năm 2019 là điểm rơi khi cải cách chững lại, trùng xuống và giảm bậc.
Để vào được top 4 ASEAN như mục tiêu của các Nghị quyết 19, Nghị quyết 02 thì Việt Nam phải vượt được Thái Lan, tăng ít nhất là 42 bậc. Nhưng với thực chất cải cách hiện nay, TS.Vũ Tiến Lộc cho rằng, đó là một hành trình gian nan, sự chậm trễ trong cải cách vẫn đang là điểm nghẽn.
Dùng hình ảnh “cỗ xe” thể chế với rất nhiều bánh xe, rất nhiều khớp nối, song lại hoạt động không ăn khớp khiến thể chế còn nhiều bất cập, hệ thống pháp luật lại còn lủng củng, Chủ tịch VCCI e rằng, với tốc độ cải cách này thì mục tiêu 1 triệu DN lại trở nên mong manh khó đạt. Theo báo cáo của VCCI và Aus4Reform nếu tốc độ tăng trưởng số DN trong giai đoạn 2015-2018 được duy trì 17,3% mỗi năm như hiện nay thì đến 31/12/2020, cả nước mới có 984.003 DN, chỉ bằng 98,4% mục tiêu.
“Để đạt được mục tiêu mà các nghị quyết đặt ra, để vượt khỏi bẫy thu nhập trung bình thì bên cạnh tài nguyên dành cho phát triển kinh tế là “rừng vàng biển bạc” phải cải cách vượt trội để có “thể chế kim cương”, tức thể chế phải trong sạch, minh bạch như kim cương, ổn định, vững chắc như kim cương. Đó cũng là tinh thần của Nghị quyết 02 và Nghị quyết 35”, Chủ tịch VCCI phát biểu.
Nhưng có thể ước muốn đó sẽ xa vời nếu không có được sự thay đổi. Nguyên là Viện trưởng Viện nghiên cứu Quản lý kinh tế trung ương, nơi chắp bút cho loạt Nghị quyết 19 – 02, TS. Nguyễn Đình Cung quá thấu hiểu thực trạng. “Phải tạo sức ép, liên tục tạo áp lực buộc phải thay đổi, nếu không khả năng có được thay đổi là rất khó”, ông nói.
Thấu hiểu thực tế này, trong Hội nghị đối thoại với DN hôm vừa rồi, người đứng đầu Chính phủ - Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã chỉ đạo ngay các bộ, ngành, địa phương phải mạnh mẽ đổi mới tư duy và năng lực quản lý, cải cách triệt để thủ tục hành chính xóa bỏ trở ngại cho DN. Thủ tướng yêu cầu việc giải quyết các khó khăn của DN phải nằm ở trang đầu quyển sổ tay hành động của lãnh đạo. Lời chỉ đạo của Thủ tướng đã tạo nên kỳ vọng năm 2020 sẽ có chuyển biến mới.