Về Bắc Hà mùa mận chín: Những vũ điệu núi rừng
Ấn tượng với mỗi ai đến với thôn Trung Đô, xã Bảo Nhai (huyện Bắc Hà) không chỉ là không gian thanh bình của vùng quê sơn cước người dân tộc Tày nổi tiếng làm du lịch cộng đồng, mà còn là bản sắc của đội văn nghệ rất chuyên nghiệp.
Đội văn nghệ Nậm Đét |
Từ xa xưa, thôn Trung Đô - mảnh đất trữ tình cạnh dòng sông Chảy, đôi bên lại có hai con suối ngày đêm róc rách chảy - đã nổi tiếng với các điệu múa hát, múa xòe. Đội văn nghệ Trung Đô phục vụ cho các ngày lễ hội của thôn, xã vào những buổi giao lưu văn nghệ địa phương và ngày đầu của vụ thu hoạch lúa mùa.
Hơn hai chục năm nay, du lịch cộng đồng và đặc biệt hình thức Homestay phát triển, thì đội văn nghệ, gồm những nghệ nhân, những cô gái tinh túy nhất trong thôn được thu nhận. Họ tập luyện thường xuyên, đem những điệu múa mê đắm phục vụ du khách thập phương.
Thiếu nữ Lù Thị Thương, thành viên của Đội văn nghệ Trung Đô tâm sự: “Hoạt động văn nghệ cho thôn, cho xã là phục vụ cho bà con và khách. Dù cuộc sống của người dân còn nghèo, nhưng chúng em hoạt động sôi nổi, giao lưu thì chẳng còn thấy nghèo nữa”.
Ông Lâm Quang Của, nghệ nhân đàn Tính, Đội trưởng đội văn nghệ Trung Đô tâm sự: “Nòng cốt đội có 12 người, đều là những người giàu tâm huyết nên linh hồn của điệu xòe Then cũng được giữ. Xòe Then của người Tày có nhiều điểm khác xa xòe người Thái ở Điện Biên, Sơn La hay Lai Châu. Những giai điệu, âm thanh của đàn Tính dứt khoát và mạnh mẽ hơn, các điệu múa lúc uyển chuyển, lúc khoan thai, và tiết tấu đa dạng. Và khi đã phiêu thì âm thanh bổng, trầm, hình ảnh của màn múa cũng trở nên độc đáo”.
Một ấn tượng khác khi đến với thôn Nậm Đét, xã Nậm Đét, nơi đa số là người Dao đỏ sinh sống là đội văn nghệ gồm những cô gái tuổi đôi mươi. Cô nào cũng tươi như hoa. Họ có tài múa ô, múa chuông đặc sắc kết hợp với các nhạc cụ như thanh la, chuông lắc, não bạt, trống… Các điệu múa mô phỏng động tác tra hạt, làm nương, làm nhà và điệu hát nỉ non ca ngợi tình yêu đôi lứa, cuộc sống thanh bình, ấm no.
Ngược về phía thị trấn Bắc Hà, mùa này đang mùa mận chín và các thiếu nữ cùng gia đình hứng khởi thu hoạch. Vẻ đẹp trữ tình ấy đưa khách về với xứ sở của các điệu xòe, là Tà Chải, nơi quần cư của người Tày. Các đội văn nghệ thôn đang tích cực luyện tập để chuẩn bị vào mùa lễ hội. Điều đặc biệt là phong trào văn nghệ ở đây khá phát triển. Không chỉ bởi người dân phục vụ du lịch, mà vì yêu văn nghệ, yêu cuộc sống bình yên, yêu con suối Na Cồ trong xanh chảy miên man quanh các thôn xóm, nuôi dưỡng cho những mùa lúa, mùa hoa tươi tốt.
Bởi thế Tà Chải có chín thôn thì bảy thôn có đội văn nghệ, nổi tiếng chuyên nghiệp là Na Noong, Na Nô, Na Kim, Na Pắc Ngam. Các đội văn nghệ thường xuyên “nhập hồn” với điệu xòe như xòe chiêng (cha nhăm pa), xòe đập lúa (phạt khẩu), xòe mò cá (pi a), xòe nón, xòe quạt… mô phỏng các động tác lao động sản xuất thường nhật. Nhìn vào các điệu múa, người ta biết được cuộc sống và giá trị văn hóa của bà con.
Nhờ phong trào văn nghệ ở Tà Chải phát triển mạnh nên đã có tác động lớn, lan sang cả các xã khác là Bản Phố, Na Hối, Bản Liền, Nậm Khánh, Lẩu Thí Ngài… Ngay như một xã thuộc diện vùng khá xa là Nậm Đét, văn nghệ cũng thấm vào lòng những thiếu nữ xinh đẹp, duyên dáng vừa lao động sản xuất, vừa giúp mẹ dệt vải, giúp cha nấu rượu, đến kỳ đến buổi thì tập luyện. Đến mùa hẹn bạn thì ra suối, nhận lời yêu từ bạn trai thủ thỉ bên tai. Thật thà và ấm cúng.
Các đội văn nghệ thường xuyên “nhập hồn” với điệu xòe như xòe chiêng (cha nhăm pa), xòe đập lúa (phạt khẩu), xòe mò cá (pi a), xòe nón, xòe quạt... mô phỏng các động tác lao động sản xuất thường nhật.
Song, để có sự phát triển, gìn giữ và truyền dạy cho thế hệ sau một cách tích cực thì chưa thể có kết quả ấy. Phía sau họ là những lão nghệ nhân giàu tâm huyết, đang ngày đêm tích cực truyền ngón nghề. Ở Na Kim, nghệ nhân Vàng Văn Pao là người giàu nhiệt huyết, nắm giữ “bí kíp” của những điệu sáo, điệu Then. Suốt những năm tháng tuổi trẻ, hai vợ chồng ông là thành viên của đội văn nghệ Bắc Hà, múa hát phục vụ cho phong trào địa phương.
Về già, ông Pao nghỉ hưu, nhưng vẫn được bà con mời ra làm Đội trưởng đội văn nghệ thôn Na Kim. Không nề hà, ông lĩnh trận trách nhiệm, đưa phong trào của thôn đi lên. 18 năm qua, không biết bao nhiêu lớp thanh niên đã được ông dìu dắt, truyền nghề.
Thôn Na Pắc Ngam có lão nghệ nhân Lâm Văn Lù, cũng được coi là “người giữ hồn Then” xứ Bắc Hà. Năm nay đã hơn 70 tuổi, nhưng ông Lù còn khỏe mạnh và điều đặc biệt là vẫn cần mẫn truyền dạy các điệu xòe cho thế hệ con cháu. Ông tâm sự: “Yêu văn nghệ đấy, nhiều thanh niên ham học. Hát Then cũng đã được dạy ở trong trường học của Tà Chải rồi. Nhưng người xứ tôi vẫn còn nhiều trăn trở lắm. Đó là có những chính sách cơ bản hơn cơ, để tạo thành một phòng trào vững mạnh thì chưa”.
Lời tâm sự của nghệ nhân Lâm Văn Lù cũng là điều trăn trở của không ít nghệ nhân khác xứ Bắc Hà. Bởi nói gì thì nói, văn hóa bản địa đã bị mai một không ít, vì thế công việc bảo tồn văn hóa truyền thống cần được các cấp chính quyền triển khai mạnh mẽ hơn.
Tiếp nối nỗi trăn trở ấy, anh Nguyễn Văn Luyện, Trưởng phòng Văn hóa-Thể thao và Du lịch huyện Bắc Hà cho biết, các cơ quan địa phương đang nỗ lực thực hiện đề án bảo tồn và phát huy văn hóa các dân tộc. Bởi Bắc Hà có những nét đặc trưng, nên chỉ thiếu đi sự độc đáo của những điệu múa hát, mà nòng cốt chính là các đội văn nghệ thôn bản, thì giá trị của vùng đất du lịch sẽ giảm đi rất nhiều.
Hy vọng những nỗ lực ấy sẽ góp phần làm nên thương hiệu văn hóa Bắc Hà, đặc biệt là làm cho những đội văn nghệ thôn, bản phát triển bền vững, quy mô hơn. Để giúp cho những bản làng vùng cao luôn luôn có sức sống đặc biệt.