Xu hướng mới, động lực mới và cách làm mới
Các động lực “truyền thống” khó khăn
Các số liệu kinh tế 7 tháng đầu năm công bố mới đây ở hầu hết các ngành, lĩnh vực đều cho thấy sự phục hồi khả quan, nhất là những tháng gần đây sau khi chúng ta khống chế thành công làn sóng thứ nhất của đại dịch Covid-19 và loại bỏ được các quy định giãn cách xã hội cuối tháng 4. Tuy nhiên, việc các ca nhiễm Covid-19 xuất hiện trở lại và tăng lên khá nhanh chóng trong những ngày cuối tháng 7 đến nay cho thấy những khó khăn, thách thức vẫn rất lớn cho khả năng đạt được mục tiêu kép đặt ra cho năm nay. Những động lực truyền thống vốn đóng góp quan trọng cho tăng trưởng có thể tiếp tục suy yếu vì sự phức tạp của đại dịch trên toàn cầu cũng như trong nước.
Trong đó, hai động lực quan trọng nhất là xuất khẩu và tiêu dùng nội địa (mà theo tính toán đóng góp đến trên 75% cho tăng trưởng GDP của Việt Nam trong giai đoạn 2016-2019) là đáng lo ngại nhất. Mặc dù các số liệu cho thấy cầu nội địa và xuất khẩu 7 tháng vẫn có được tăng trưởng nhẹ so với cùng kỳ nhưng theo báo cáo đánh giá của WB đưa ra cuối tháng 7 vừa qua, những động lực này khó có thể sớm phục hồi về các mức trước khủng hoảng do đại dịch Covid-19 vẫn diễn biến phức tạp trên toàn cầu, và nay là cả thêm các ca nhiễm Covid-19 mới trong nước.
Tập trung xử lý triệt để các ổ dịch không để bùng phát là yêu cầu tiên quyết giúp đạt mục tiêu kép năm nay |
Trong khi xuất khẩu phụ thuộc nhiều vào yếu tố khách quan (nhu cầu bên ngoài) và nỗ lực của chúng ta là tìm ra các thị trường mới cũng như chuẩn bị sẵn sàng để đáp ứng được ngay khi cầu tăng trở lại thì với thị trường tiêu dùng trong nước - với những diễn biến mới nhất của dịch bệnh - đã có một số cảnh báo của các chuyên gia cho rằng, động lực tăng trưởng cũng có thể chịu ảnh hưởng suy giảm trừ khi chúng ta kiểm soát, ngăn chặn được tốt lây nhiễm trong những ngày sắp tới.
Theo TS. Trần Toàn Thắng, Trưởng ban Dự báo kinh tế ngành và DN, Trung tâm Thông tin và Dự báo kinh tế - xã hội quốc gia (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), Covid-19 ảnh hưởng lớn đến kỳ vọng tăng trưởng kinh tế trong thời gian tới. “Tác động ngắn hạn liên quan đến xuất khẩu vì kinh tế Việt Nam tương đối mở và Covid làm cho thị trường xuất khẩu bị thu hẹp đáng kể, mà như thế trước mắt ảnh hưởng đến các ngành sản xuất trong nước. Dài hạn hơn là ảnh hưởng đến tiêu dùng trong nước, đến chuỗi cung ứng toàn cầu và có thể đến dòng vốn FDI vào”, chuyên gia này cảnh báo.
Tuy nhiên các chuyên gia của WB cũng cho rằng, bối cảnh này lại làm xuất hiện các xu hướng mới và nếu tận dụng tốt có thể trở thành các động lực mới cho tăng trưởng. Các xu hướng mới này bao gồm: Vai trò mới của Nhà nước; Sự trỗi dậy của nền kinh tế không đòi hỏi tiếp xúc trực tiếp; Cơ hội để Việt Nam nâng tầm dấu ấn trong nền kinh tế toàn cầu; Thận trọng để tránh tình trạng bất bình đẳng mới.
Động lực mới đến từ khu vực Nhà nước
Trong đó, các chuyên gia WB đặc biệt nhấn mạnh đến vai trò mới của khu vực Nhà nước, coi đây là động lực có thể đóng góp quan trọng cho tăng trưởng kinh tế trong những năm tới. “Khu vực Nhà nước có thể và sẽ phải là động lực tăng trưởng trong vài năm tới”, ông Jacques Morisset, kinh tế trưởng WB tại Việt Nam nói.
Lý giải cho nhận định này, ông Jacques Morisset cho rằng, Chính phủ Việt Nam đã làm rất tốt trong việc quản lý tài khóa trong những năm trở lại đây. Tỷ lệ nợ công/GDP đã giảm được khoảng 7% trong 3 năm qua (giai đoạn 2016 -2019), đồng thời tích lũy được thêm nhiều ngân quỹ đến cuối năm 2019. “Việt Nam là một trong số rất ít nước không phải tăng nợ vay kể từ khi dịch bệnh bắt đầu vì có dự trữ ngân quỹ tốt. Do đó Chính phủ có vị thế để có thể chi tiêu nhiều hơn - tất nhiên đi cùng với chi tốt hơn trong lúc này”, chuyên gia này nói và kỳ vọng: “Nếu chi nhiều hơn và tốt hơn thì có khả năng giúp tăng cầu của kinh tế nội địa trong ngắn hạn, đồng thời qua đó cũng giúp tăng cả phía cung cho nền kinh tế. Cần xem đây là một động lực tăng trưởng hiện nay”.
Để chi nhiều hơn và tốt hơn, ông Jacques Morisset cho rằng cần tìm ra được các dự án phù hợp, đồng thời hành động nhanh chóng. “Thủ tướng Chính phủ vừa qua có rất nhiều chỉ đạo về giải ngân đầu tư công, đây là động thái đúng hướng và rất tốt”, ông Morisset cũng khuyến nghị, cùng với đó cần tăng chi cho các đối tượng chịu ảnh hưởng lớn nhất. Bởi Covid-19 khiến đối tượng nào cũng chịu ảnh hưởng, nhưng với mức độ không giống nhau.
“Cần hỗ trợ một cách có mục tiêu cho các ngành, địa bàn, lĩnh vực chịu ảnh hưởng lớn nhất, trong đó ưu tiên tập trung cho 3 ngành quan trọng: du lịch; vận tải và sản xuất chế biến chế tạo”. Bên cạnh đó, cần chuẩn bị cho người lao động để thích ứng với các công việc mới, tức là không chỉ hỗ trợ mà cần làm sao chuyển đổi được kỹ năng để cho họ sẵn sàng trong thời gian tới sau khi đại dịch kết thúc”, ông Jacques Morisset nói.
Để đối phó với dịch Covid-19 và thực hiện mục tiêu kép, báo cáo cập nhật đánh giá tác động của đại dịch Covid-19 của TS. Cấn Văn Lực và Nhóm tác giả của Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV đưa ra mới đây cũng khuyến nghị, cần tập trung đẩy nhanh tiến độ và triển khai hiệu quả các gói hỗ trợ người dân và DN. Trong đó, cần khẩn trương tháo gỡ những vướng mắc như trong gói hỗ trợ để DN có thể trả lương cho nhân viên vượt qua giai đoạn khó khăn này; xem xét sớm quyết định cho phép gia hạn thời gian giãn, hoãn thuế, tiền thuê đất (trước mắt là hết năm 2020); sớm sửa đổi Thông tư 01 của NHNN theo hướng gia hạn thời gian giãn, hoãn nợ (đến hết năm 2020) và mở rộng đối tượng được hỗ trợ (hết ngày 10/6/2020 thay vì 23/1/2020 như hiện nay); mở rộng đối tượng hỗ trợ gồm cả một số DN lớn như trong lĩnh vực hàng không, du lịch… với tiêu chí và điều kiện hỗ trợ cụ thể. Theo tính toán của Nhóm tác giả báo cáo này, tổng giá trị các gói hỗ trợ có thể lên đến 4-5% GDP. Đồng thời, cần có cơ chế, phân quyền đặc thù cho Thủ tướng Chính phủ và Chính phủ để có thể ra quyết định nhanh chóng, kịp thời.
Cũng theo các chuyên gia, cùng với các giải pháp về kinh tế thì các biện pháp trực diện về y tế cũng đóng vai trò quan trọng và mang tính quyết định. Thực tế cho thấy, nếu có dịch hoành hành (lây nhiễm trong cộng đồng) thì tác động sẽ rất mạnh. Như đợt dịch Covid-19 đầu năm buộc chúng ta phải giãn cách xã hội toàn quốc hơn 20 ngày, dù không dài nhưng đã khiến tăng trưởng kinh tế quý II ngay lập tức sụt giảm rất mạnh. Bởi thế, tập trung mọi nguồn lực xử lý triệt để các ổ dịch, không để bùng phát dẫn tới phải tái giãn cách xã hội quy mô lớn cần là yêu cầu tiên quyết hiện nay, cũng là cách hữu hiệu nhất tiếp tục các hoạt động kinh tế, xã hội, qua đó đạt mục tiêu kép đề ra.