Thị trường trái phiếu DN: Mua bán “tù mù”

Phần lớn các trái phiếu DN chưa được niêm yết và giao dịch trên sàn chứng khoán

Theo số liệu từ Bộ Tài chính, 2013 là năm phát hành kỷ lục của thị trường trái phiếu DN với trung bình mỗi quý gần 10.000 tỷ đồng. Trong đó, phổ biến là trái phiếu DN có tài sản đảm bảo. Những dự án huy động vốn khủng của các DN dựa trên tài sản đảm bảo để phát hành trái phiếu như Masan Group đã phát hành thêm 2.200 tỷ đồng trái phiếu trong giai đoạn từ 30/6 - 30/9/2013; Vingroup phát hành 2 đợt trái phiếu với tổng giá trị 3.095 tỷ đồng.

Sang năm 2014, hình thức huy động vốn bằng phát hành trái phiếu cũng được khá nhiều DN sử dụng, xu hướng chung vẫn là có tài sản đảm bảo. Ví như CTCP Phát triển Hạ tầng Kỹ thuật (IJC) lên kế hoạch phát hành trái phiếu riêng lẻ có tài sản đảm bảo trị giá 1.000 tỷ đồng kỳ hạn 5 năm, nhằm bổ sung vốn cho 2 dự án mở rộng là Sunflower và Prince Town. Hay CTCP Hoàng Anh Gia Lai (HAG) cũng hoàn tất đợt chào bán 1.000 trái phiếu DN năm 2014 với tài sản đảm bảo bằng các quyền thuê đất tại Lào…

“Thị trường trái phiếu DN trong nước đang thoái lui đà phát triển và trở nên gần tương đồng với thị trường cho vay truyền thống, khi các NĐT đòi hỏi phải có tài sản thế chấp cho trái phiếu phát hành và rút ngắn thời hạn đầu tư, làm mất đi những lợi ích vốn có khi huy động trên thị trường vốn”, ông Phạm Hồng Hải Phó tổng giám đốc HSBC Việt Nam nhìn nhận.

Nguyên nhân được ông chỉ ra là do kinh tế vĩ mô khó khăn, cùng với những thay đổi trong khuôn khổ pháp lý cho trái phiếu công ty/ngân hàng dẫn tới việc thu hẹp hệ thống NĐT, cả về quy mô cũng như chất lượng đặt lệnh. “Sự lãnh đạm của NĐT trong nước cùng động lực ngày càng suy giảm của NĐT nước ngoài sau trải nghiệm về tính bất ổn của đồng Việt Nam trong giai đoạn 2006-2009 đã tạo nên sự thờ ơ chung với thị trường trái phiếu DN trong nước”, ông Hải nói.

Một rào cản khác khiến NĐT nước ngoài cũng như các công ty quản lý quỹ, công ty bảo hiểm, công ty quản lý tài sản thờ ơ với trái phiếu DN chính là việc phần lớn các trái phiếu DN không được niêm yết và giao dịch trên sàn chứng khoán. Thực chất, trái phiếu DN hiện được các DN phát hành riêng lẻ như một hình thức giấy nợ của đơn vị đầu tư. Trong khi đó, theo thông lệ quốc tế phát hành trái phiếu của DN là một hình thức vay tiền thông qua chứng khoán hóa khoản vay. Sau đó qua các nhà tạo lập TTCK được tạo lập thanh khoản và giao dịch đại chúng.

Phần lớn trái phiếu DN chưa được niêm yết dẫn tới việc thanh toán trái phiếu DN thường được thực hiện thông qua các đại lý khác nhau. Việc bán lại trái phiếu trên thị trường thứ cấp chỉ là bán lại giấy nợ cho bên thứ ba. NĐT thường mất rất nhiều thời gian để chuẩn bị hồ sơ cho việc thanh toán và điều này cũng làm giảm tính thanh khoản của thị trường trái phiếu DN.

Một nguyên nhân thiếu hấp dẫn khác được TS. Vũ Đình Ánh chỉ ra là tính thiếu minh bạch thông tin của DN. Do phần lớn trái phiếu DN chưa được niêm yết và được phát hành riêng lẻ nên có rất ít thông tin về thị trường trái phiếu DN và sự minh bạch của thị trường này. Trong khi đó, huy động vốn đầu tư trên TTCK, đặc biệt là với trái phiếu DN không có tài sản thế chấp, năng lực quản trị công ty và tính minh bạch là điều kiện bắt buộc. Việc chưa có tổ chức định mức tín nhiệm để đưa ra đánh giá về năng lực trả nợ và lãi của DN phát hành tại Việt Nam cũng khiến các NĐT không có công cụ so sánh thẩm định để ra quyết định đầu tư.

Đây cũng là lý do các chuyên gia cho rằng, để thị trường nợ phát triển cần xóa đi những vướng mắc này bằng việc nâng cao tính minh bạch và công bố thông tin. Trong đó, các vấn đề về chuẩn mực định giá của thị trường trái phiếu và phát triển cơ sở NĐT chuyên nghiệp cần được giải quyết để cải thiện chất lượng giao dịch và xây dựng lòng tin trên thị trường.

Đồng thời, các cơ quan quản lý cần cho phép việc đa dạng hóa các sản phẩm trên thị trường nợ để giải quyết các nhu cầu tài trợ vốn đặc biệt ví dụ chứng khoán hóa hoặc các sản phẩm cơ cấu. Bên cạnh việc thành lập tổ chức định mức tín nhiệm tin cậy, cần khuyến khích tổ chức phát hành niêm yết trái phiếu DN trên Sở giao dịch chứng khoán để tăng tính thanh khoản và minh bạch cho trái phiếu…

Đỗ Hải