Lễ hội nghề yến ở Cù lao Chàm

Đến nay vẫn tồn tại cùng thời gian một ngôi miếu cổ được gọi là Miếu Tổ nghề yến. Miếu được xây dựng bề thế ở Bãi Hương thuộc đảo Cù Lao Chàm nằm cách phố cổ Hội An 12 hải lý. Cụm đảo với 8 hòn lớn nhỏ nằm giữa biển trời mênh mông với những di tích và những lễ hội mang dấu ấn tín ngưỡng truyền thống Việt Nam như những bằng chứng cụ thể về chủ quyền Việt Nam trên biển. Miếu thờ các vị tiền nhân khai lập, có công lớn với nghề khai thác yến như ông Trần Công Tiến, ông Hồ Văn Hòa và nhiều người khác. Ngoài ra, miếu còn thờ các vị thần bảo hộ nghề, giúp nghề khai thác yến sào ở Cù Lao Chàm phát triển.

Chuyện kể, một ngày nọ vợ chồng ông Trần Công Tiến đi câu, bỗng dưng cuồng phong, bão tố nổi lên. Thuyền bị bão đánh dạt vào hòn đảo hoang vắng, vợ chồng ông bị kẹt lại nhiều ngày, đói lả vì không có gì để ăn. Bỗng ông thấy trên vách hang có những tổ chim yến màu trắng đục. Ông bèn cạy lấy để ăn. Ăn đến đâu thấy người khỏe đến đấy. Không chỉ thoát chết, ông còn phát hiện ra một loại thực phẩm giá trị. Thế là sau khi thoát nạn ông đã tổ chức khai thác loại sản vật quý hiếm này.

Miếu Tổ Nghề Yến ở Bãi Hương – Cù Lao Chàm

Theo sử sách, thì đội khai thác yến đầu tiên được thành lập vào năm 1806 dưới thời vua Gia Long. “Đội Thanh Châu” ra đời thực chất là giao cho dân làng Thanh Châu - Hội An khai thác yến sào ở vùng đảo Cù Lao Chàm và nộp thuế hàng năm cho nhà nước. Triều đình giao ông Hồ Văn Hòa, người Hội An làm quan chuyên quản. Sau đó, ông Hồ Văn Hòa được sắc phong "Quản linh tam tỉnh yến hộ", mở rộng việc khai thác yến từ Quảng Nam vào đến Bình Định, Khánh Hòa.

Lễ hội nghề yến Cù Lao Chàm đã có hơn 150 năm, hàng năm được tổ chức vào ngày mồng 9 và 10 tháng ba âm lịch tại Miếu Tổ nghề yến để tri ân các bậc tiền bối và cũng là lễ cầu an đầu năm của cư dân ở đây ai nấy đều thành tâm cầu mong mưa thuận gió hòa, trời yên biển lặng, cuộc sống ấm no sung túc; đồng thời nâng cao niềm tự hào và ý thức bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên quý hiếm của vùng biển đảo.

Đêm mồng 9 tháng 3 âm lịch, các vị cao niên và đại diện các tộc họ liên quan đến nghề yến tập trung tại miếu Tổ để cúng lễ... Sớm hôm sau, các đội thuyền dàn hàng ngang trên biển, hướng về miếu tổ. Các thuyền đều được trang trí lộng lẫy, đẹp mắt, bàn thờ uy nghi. Sau đó, các vị chủ lễ cùng dân làng tiến hành lễ nghinh thần, rước vọng. Tiếp đó là lễ cúng âm linh và lễ tế Tổ trong tiếng chiêng trống vang xa giữa rì rào sóng vỗ. Lễ tế Tổ nghề yến diễn ra trang trọng, đậm bản sắc văn hóa dân tộc với lời ca tụng công đức tiền nhân mở nghiệp, các bậc thánh thần bảo trợ cho nghề được bền lâu và hậu thế kế nghiệp, phát triển vững bền.

Sau phần lễ là phần hội với nhiều hoạt động: Vui hội làng chài (đua ghe ngang, kéo co bằng thuyền trên biển, hội bài chòi, trò chơi bịt mắt đập nồi...), đêm hội Cù Lao (biểu diễn nghệ thuật cổ truyền, giao lưu văn nghệ giữa người dân đảo với du khách, chợ ẩm thực giới thiệu các món ngon Cù Lao Chàm (các đặc sản biển, rau rừng, bánh ít, tổ yến khô, yến chưng hột sen, rượu yến, rượu hải sâm - bào ngư...), tour tham quan thắng cảnh biển đảo - các khu du lịch Cù Lao Chàm, hang yến làm tổ, làng chài Bãi Hương, lặn biển hay xem san hô bằng thuyền đáy kính...

Ở Cù Lao Chàm ngày nay, chim yến thường làm tổ trong các hang ở Hòn Khô, Hòn Lao, Hòn Tai... Mỗi năm, yến sào được khai thác thành 2 kỳ, vào tháng 4 và tháng 8. Để khai thác yến sào, người thợ phải kết giàn giáo bằng tre treo mình trên các vách đá cheo leo, hiểm trở, bên dưới là mặt nước biển ăn sâu vào hang sâu. Tổ yến sau khi khai thác, mang về làm sạch hết lông, phân chim, rêu và bùn đất. Sau đó phân thành các hạng căn cứ theo kích thước màu sắc, khối lượng.

Chỉ một lần ra với đảo vào dịp Lễ hội nghề yến, bạn sẽ trải nghiệm hồn sắc tín ngưỡng truyền thống Việt và cảm nhận sức sống mãnh liệt của cư dân địa phương trong việc gìn giữ, phát triển nghề truyền thống và bảo vệ chủ quyền biển đảo. Đặc biệt từ khi Cù Lao Chàm được UNESCO công nhận là Khu dự trữ sinh quyển thế giới, càng tôn vinh giá trị của vùng biển đảo giữa biển Đông này.