Dinh trấn Thanh Chiêm - nơi ra đời chữ Quốc ngữ

Đình làng Thanh Chiêm nằm trong quần thể di tích lịch sử quốc gia Dinh trấn Thanh Chiêm

420 năm Dinh trấn Thanh Chiêm

Theo sử liệu, vào năm Nhâm Dần (1602), chúa Tiên Nguyễn Hoàng thành lập Dinh trấn Quảng Nam còn gọi là Dinh trấn Thanh Chiêm nơi thực thi chính sách mở cửa. Chúa Nguyễn Phúc Nguyên cho phép các thương nhân Nhật và Trung Hoa được mua đất, lập khu phố Nhật và khu phố Hoa ở Hội An, mở rộng giao lưu với bên ngoài. Sự phát triển thịnh đạt của Hội An trong thế kỷ XVII và XVIII trở thành một cảng thị vào loại sầm uất của cả vùng Đông Nam Á thời ấy chính là được quyết định bởi những chính sách, sự điều hành của Dinh trấn Thanh Chiêm. Trong khoảng thời gian từ 1604 đến 1634 số thương thuyền Nhật đến Hội An chiếm tới một phần tư số thương thuyền Nhật cập bến các nước Đông Nam Á.

Những lời ca ngợi về sự giàu có, tài nguyên phong phú, sản phẩm hàng hóa đa dạng của Quảng Nam trong các tác phẩm của Thích Đại Sán, Lê Quý Đôn, Phan Huy Chú hay trong các ký sự của lái buôn phương Tây chủ yếu là nói về giai đoạn này. Nhà nghiên cứu Phan Thị Lệ Dung cho rằng Dinh trấn Thanh Chiêm được coi là thủ phủ thứ hai của Đàng Trong bên cạnh Dinh trấn Thuận Hóa, được Chúa Nguyễn Hoàng cho “cơ chế” toàn quyền định đoạt mọi việc của dinh trấn; là nơi thực tập, đào luyện các thế tử, là nơi thực thi chính sách mở cửa với các điều kiện tối ưu nhằm xây dựng một hậu phương vững chắc làm bàn đạp mở rộng bờ cõi về phương Nam.

Hội An không chỉ là một cửa ngõ mậu dịch đối ngoại, mà còn là một trung tâm giao tiếp văn hóa. Đặc biệt, trong bối cảnh lịch sử bấy giờ, từ năm 1615, Dinh trấn Thanh Chiêm đã có “cơ duyên” để các nhà truyền giáo phương Tây đến nghiên cứu, sáng tạo và hình thành chữ Quốc ngữ. Từ năm 1617 đến năm 1625, linh mục Francisco De Pina đã học tiếng Việt, truyền đạo bằng tiếng Việt và dạy tiếng Việt cho 2 giáo sĩ là Alexandre de Rhodes, người Pháp và Antonio Fonte, người Bồ Đào Nha. Linh mục Francisco De Pina đồng thời viết tài liệu giảng dạy “Phương pháp Latinh hóa tiếng Việt” và “Ngữ pháp tiếng Việt”. Nhiều nhà khoa học Việt Nam khẳng định Dinh trấn Thanh Chiêm là cái nôi các nhà truyền giáo phương Tây đến nghiên cứu, sáng tạo và hình thành chữ Quốc ngữ sớm nhất ở Việt Nam.

Lịch sử đã minh chứng rằng việc chọn Thanh Chiêm làm dinh trấn Quảng Nam là một quyết sách mang tầm nhìn chiến lược, có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với việc dựng nghiệp của họ Nguyễn ở Đàng Trong. Có lẽ chẳng phải ngẫu nhiên mà vùng đất Quảng Nam được các nhà truyền giáo và các thương nhân nước ngoài gọi là “Quảng Nam quốc” (nước Quảng Nam), mà trong đó vai trò lịch sử của Dinh trấn Thanh Chiêm đã đóng góp phần quan trọng cho công cuộc mở cõi và giữ nước.

Phục dựng di tích và tôn vinh chữ Quốc ngữ

Từ năm 2016 ý tưởng về việc xây dựng Công viên Dinh trấn Thanh Chiêm và vinh danh chữ Quốc ngữ đã được nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm, ủng hộ. Trong đó, phải kể đến GS. Nguyễn Đăng Hưng - Viện trưởng Viện Vinh danh chữ Quốc ngữ và bảo tồn tiếng Việt (Trường Đại học Duy Tân, Đà Nẵng), người đã vượt hơn 6.000 km từ Việt Nam đến thành phố Isfahan (Iran) để đặt bia tôn vinh giáo sĩ Alexandre de Rhodes - một trong những người có công lớn sáng tạo ra chữ Quốc ngữ. Chuyến đi được ví như hành trình “Ngược nguồn tiếng Việt”, đây cũng là lần đầu tiên một phái đoàn người Việt đến viếng mộ giáo sĩ Alexandre de Rhodes trên đất Iran.

GS. Nguyễn Đăng Hưng cho biết sẽ tìm cách kêu gọi cộng đồng để xây khu vườn tôn vinh chữ Quốc ngữ. Điều này giống như người Pháp đã xây vườn Luxembourg để tôn vinh tiếng Pháp. Trong khi đó, NSND Trần Văn Thủy lại đau đáu với ý tưởng làm một bộ phim tôn vinh Alexandre de Rhodes. Đạo diễn chia sẻ: “Một người bạn Pháp nói với tôi, ông này có công với người Việt rất lớn. Làm phim về Alexandre de Rhodes là trách nhiệm của người Việt Nam. Một đất nước có hàng ngàn phim tài liệu trong nam ngoài bắc mà sao không có phim về Alexandre de Rhodes”?

Năm 2017, di tích Dinh trấn Thanh Chiêm được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận di tích cấp quốc gia. Đây là sự khẳng định trên phương diện quản lý nhà nước về vai trò, vị trí, giá trị văn hóa, lịch sử của di tích này và là sự tôn vinh giá trị của chữ Quốc ngữ - ngôn ngữ chính thống của người Việt Nam trong công cuộc xây dựng bảo vệ đất nước và hội nhập hôm nay.

Một không gian văn hóa vinh danh Dinh trấn Thanh Chiêm và chữ Quốc ngữ cũng đã được UBND tỉnh Quảng Nam triển khai xây dựng, mở ra những kỳ vọng về một điểm đến du lịch mới lạ nhiều trầm tích văn hóa hấp dẫn. Theo thiết kế, khu Công viên Dinh trấn Thanh Chiêm có các hạng mục: phục dựng một phần Dinh trấn Thanh Chiêm xưa, xây dựng nhà trưng bày hiện vật về dinh trấn; nhà bảo tàng chữ Quốc ngữ, trưng bày các hiện vật liên quan đến chữ Quốc ngữ; tượng các chúa Nguyễn, những người có công mở cõi, người có công đóng góp cho Quảng Nam, tượng các giáo sĩ đầu tiên đặt nền móng khai sinh chữ Quốc ngữ cùng những học giả có công truyền bá, cổ súy cho việc sử dụng mạnh mẽ chữ Quốc ngữ… Hiện dự án đã gần xong giai đoạn 1, dự kiến sẽ hoàn thành mở cửa đón khách vào giữa năm 2022 nhân kỷ niệm 420 năm Dinh trấn Thanh Chiêm.

Mới đây, UBND tỉnh Quảng Nam vừa ban hành thông báo lập các hồ sơ chuẩn bị kế hoạch phục dựng dự án Công viên Văn hóa lịch sử Dinh trấn Thanh Chiêm và chữ Quốc ngữ (giai đoạn 2) kết hợp phát triển du lịch của địa phương; tổ chức sưu tầm, khai thác các tư liệu lịch sử liên quan đến hình ảnh, tài liệu trong, ngoài nước; tổ chức hội thảo với các nhà khoa học, các chuyên gia văn hóa, lịch sử, quy hoạch, không gian kiến trúc và mở chuyên trang xin ý kiến góp ý, bổ sung các thông tin rộng rãi trong nhân dân để cập nhật, bổ sung các tư liệu, hiện vật, hình ảnh kiến trúc...

Ông Lê Trí Thanh, Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam, cho biết: Giá trị lịch sử, văn hóa của Dinh trấn Thanh Chiêm ngày càng được khẳng định và tôn vinh. Nhận thức được tầm quan trọng đó, thời gian qua tỉnh Quảng Nam luôn quan tâm và phối hợp với các bộ, ngành Trung ương, các cơ quan nghiên cứu khoa học, lịch sử thực hiện nhiều đề tài nghiên cứu, hội thảo khoa học về Dinh trấn Thanh Chiêm và chữ Quốc ngữ nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử của Dinh trấn Thanh Chiêm.