Sơn mài Hạ Thái vinh danh làng nghề

Vẽ trăng thanh và tre xanh đậm chất làng quê, vẽ lá sen tàn đẹp như mơ, người đứng sau tấm huân chương của Vũ Thị Lệ Hà chính là cha chị, ông Vũ Huy Mến. Trong nghề, người ta nể trọng ông về đạo đức, vì sự yêu nghề và truyền nghề cho thế hệ sau bằng chữ tâm. Cũng bởi chính những người làng như chị Hà, ông Mến đã chắp cánh cho sản phẩm làng nghề ra thế giới.

Sản phẩm tranh sơn mài Hạ Thái

Ông Vũ Huy Mến nhớ lại, ông phải mất 6 năm học nghề mỹ nghệ sơn mài rồi chuyển sang làm ở hợp tác xã Bình Minh. Những năm khó khăn chồng chất khó khăn trước đây, ông còn từng làm việc tại một trại chăn nuôi ở Mỹ Đức. Nhưng nghĩ lại, ông nhất quyết không theo nghề chăn nuôi. Lý do là nghề sơn mài đã ăn sâu vào máu, được học vẽ sơn mài bài bản nên ông nhất quyết bám nghề. Ông Mến tâm sự: “Người thợ cũng có tâm hồn nghệ sỹ và phải biết thổi hồn vào tranh sơn mài vẻ mộng mị của ca dao đồng bằng Bắc bộ”.

Với ông, tranh sơn mài xuất khẩu của Việt Nam luôn ẩn chứa vẻ đẹp sâu thẳm của thiên nhiên, như những ao quê, tre làng, bến sông, con đò dọc… Nó hàm chứa vẻ đẹp của xứ sở, chỉ Việt Nam mới có, chứ không lạnh như nơi xứ tuyết, trời Âu. Nét khác biệt đó làm nên sắc thái sơn mài không đâu có của làng nghề Hà Thái.

Nhưng, trong nghề sơn mài còn rất cần một đức tính là cần cù, tỉ mỉ. Vẽ sơn mài luôn phụ thuộc vào thời tiết, vào độ ẩm của không khí. Người thợ vẽ cũng phải công phu trong quá trình xử lý các loại vỏ trứng, bạc và vàng, bột tre, bột giấy... Cho nên, với người giỏi nghề và sáng tạo, các tác phẩm tranh sơn mài của họ luôn thiên biến vạn hóa, sáng tạo ở chất liệu và tuỳ thuộc vào cảm xúc người vẽ, vào thăng hoa của mỗi người thợ, ông Mến cho biết thêm.

Chị Vũ Thị Lệ Hà, người được ông Vũ Huy Mến dày công truyền nghề và những bí quyết của nghề sơn mài cho biết, cha tôi rất nghiêm khắc với nghề, ông tận tâm, tận lực với nghề tranh, sẵn sàng dạy thêm nghề cho lớp trẻ nếu có ai chịu học hỏi. Có lần chị Hà vẽ sai, ông mắng ngay, nói không được xử lý tranh thế này.

Ông chỉ ra chỗ được và chỗ chưa được của tranh, có khi bỏ đi cả bức vóc lẫn sơn… Khi truyền nghề, với ông Mến, vài chục ngày công, hay tiền vóc, tiền sơn không quan trọng, mà cái chính là luyện được tay nghề cho khéo.

Hiện tại, gia đình ông Vũ Huy Mến đang duy trì xưởng sơn mài ở làng Hạ Thái. Không gian vài trăm mét vuông được dành làm nơi để gỗ, vóc, giá vẽ, nơi để hàng đóng gói xuất xưởng. Ông Vũ Huy Mến cho rằng, làm nghề sơn mài phải trung thực. Nếu người vẽ tranh gian dối công đoạn, đi tắt nước sơn, những người trong nghề nhìn tranh biết ngay. C

ó bức tranh vẽ sen, ông phải mất một năm trời mới mài xong nhũ hoa, vài tháng mới mài xong cành lá. Tranh sơn mài vẽ đẹp, mài đẹp, vẻ đẹp của thiên nhiên hư ảo, rất thu hút khách hàng châu Âu. Chính những sản phẩm công phu đã khẳng định vị thế của người làm tranh chân chính.

Cảlàng làm tranh sơn mài Hạ Thái ngày nay đã có tiếng với tranh, với những sản phẩm phục vụ cho tiêu dùng như lọ hoa, bát, đĩa, đũa và những vật dụng trang trí trên tường, hành lang... Sơn mài của Việt Nam đã đi ra thế giới, do tranh được làm rất kỹ, hướng tới chất lượng, hướng về thiên nhiên đồng quê Việt Nam.

Dù khởi thủy của nghề sơn, họa sỹ bắt đầu từ 3 màu sơn then, đỏ, cánh gián (nâu vàng), giờ đây dưới bàn tay vàng của các nghệ nhân Hạ Thái, tranh sơn mài có sắc độ đằm thắm hơn, với chất liệu phong phú hơn, được giới thiệu rộng rãi ở Hà Nội và các tour du lịch làng nghề Việt Nam cho khách nước ngoài...

Bài và ảnh Việt Hằng