Quỹ bình ổn giá điện: Mở thì dễ, bỏ sợ khó

Chuyên gia kinh tế, TS. Nguyễn Minh Phong đánh giá, cơ chế của quỹ BOG như hiện nay chỉ có tác dụng ở ngày đầu đổi mới, lấy giá của mặt hàng này bù cho mặt hàng khác. Còn trong hoàn cảnh hiện tại, quy chế hoạt động kiểu ứng trước tiền từ túi người tiêu dùng chỉ tạo cảm giác các bước điều hành giá có vẻ êm hơn trước mắt, song thực tế lại làm méo mó thị trường. Ông Phong ví von quỹ BOG xăng dầu giống như một sáng kiến quay trở lại cách điều hành của ngày xưa, nhưng thực tế đã chứng minh là không có hiệu quả. Nếu lại mở ra thêm mô hình, đã được minh chứng là không hiệu quả, thì cần hết sức cân nhắc.

Lo tính hiệu quả không cao của quỹ bình ổn giá điện

Bên cạnh đó, đặc thù ngành điện cũng khác với xăng dầu. Xăng dầu chỉ phụ thuộc sự biến động giá thế giới lên xuống, trong khi điện phụ thuộc vào 4 - 5 nguồn phát như: thủy điện, nhiệt điện, mua từ Trung Quốc... với cơ chế giá mỗi loại rất khác nhau. Giá xăng dầu phụ thuộc giá thế giới nên có thể biến động hàng tuần, trong khi giá điện do EVN sản xuất và mua bổ sung lại được độc quyền phân phối nên tự bản thân DN này phải cân đối làm sao để có mức giá ổn định và lâu dài.

“Theo lộ trình hướng tới thị trường điện cạnh tranh, Chính phủ đã phê duyệt phương án mỗi năm giá điện được điều chỉnh 2 lần, mỗi lần tăng tối thiểu 7%, thì cứ vậy mà làm, cần gì phải có quỹ nữa?”, ông Phong đặt câu hỏi. Do đó, có thể đặt ra giả thiết, nếu không kiểm soát chặt chẽ, quỹ này sẽ chỉ là một công cụ để EVN hợp thức hóa những đợt tăng giá vượt khung tỷ lệ mà DN này được Thủ tướng cho phép thực hiện.

Tuy nhiên, cũng đặt trong bối cảnh ngành điện là ngành sản xuất hàng thiết yếu đã bị “đóng băng” về giá suốt một thời gian quá dài, một số ý kiến cho rằng vẫn nên có quỹ tạo nguồn tài chính để tránh các đợt “xóc” trên con đường tiến tới giá điện theo đúng giá thị trường. Chuyên gia kinh tế, TS. Ngô Trí Long cho rằng, trong kinh tế thị trường, hoạt động của các ngành sản xuất mặt hàng thiết yếu rất rủi ro, mà rủi ro lớn nhất là về giá cả. Vì vậy bất kỳ ngành sản xuất hàng thiết yếu nào cũng đều phải có quỹ để tránh các cú sốc về giá. Quan trọng là nguồn hình thành xây dựng quỹ trích từ đâu, vấn đề quản lý và sử dụng ra sao.

Ông Long bổ sung, nói giá điện tại Việt Nam thấp là so với giá khu vực. Còn so với chi phí sản xuất trong nước thì phải xem xét kỹ vì ngành điện là ngành độc quyền. Do đó, nguồn kinh phí trích quỹ lấy từ đâu cũng là vấn đề phải bàn. “Không thể để ngân sách Nhà nước bỏ ra được. Cũng không thể đổ hết trách nhiệm lên đầu người tiêu dùng. Bản thân DN cũng phải có trách nhiệm trích một phần lợi nhuận của mình vào hình thành quỹ này”, ông Long khuyến cáo.

TS. Nguyễn Minh Phong cũng đề xuất, quỹ nên được dùng để phát triển ngành điện và duy trì ổn định nhất định. Tuy nhiên, để quỹ này được đưa vào vận hành và nhận được sự đồng thuận của người dân, khuyến cáo đầu tiên ông đưa ra là phải đảm bảo công khai, minh bạch cơ chế vận hành cũng như quản lý. Theo đó, mục tiêu của quỹ đặt ra để giữ ổn định thị trường trong lộ trình tăng giá điện là đúng. Nhưng, “nếu coi đó là một cách thì phải có giải trình cụ thể, phản biện trước khi áp dụng, không để làm rồi mới thảo luận, hoàn thiện sẽ gây hai lần khó”, TS. Nguyễn Minh Phong khuyến nghị.

Ngọc Khanh