Động lực tăng trưởng và áp lực chuyển đổi bền vững của ngành gỗ Việt Nam

Khởi sắc nhờ thích ứng linh hoạt

Ngành gỗ đang tăng tốc hướng tới mục tiêu 18 tỷ USD trong cả năm 2025. Song song với đà phục hồi, ngành cũng đối mặt nhiều sức ép về phát triển bền vững, đáp ứng quy định quốc tế và mở rộng thị trường mới.

Ông Đỗ Xuân Lập, Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (Viforest) nhận định, doanh nghiệp ngành gỗ đã rất chủ động chuyển hướng thị trường, tiết giảm chi phí, cải tiến thiết kế để phù hợp thị hiếu tiêu dùng hậu đại dịch. Đây là kết quả của quá trình tái cơ cấu sâu sắc.

Một số doanh nghiệp đầu ngành như AA Corporation, Scansia Pacific, Woodsland… đã mạnh dạn đầu tư vào công nghệ sản xuất tuần hoàn, sản phẩm thân thiện môi trường và hệ thống truy xuất nguồn gốc giúp gia tăng sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Nhiều doanh nghiệp đã mạnh dạn đầu tư vào công nghệ sản xuất tuần hoàn, sản phẩm thân thiện môi trường và hệ thống truy xuất nguồn gốc

Dù nhiều tín hiệu tích cực, ngành gỗ Việt Nam đang chịu sức ép lớn từ các yêu cầu mới về truy xuất nguồn gốc, trách nhiệm môi trường và minh bạch chuỗi cung ứng.

Từ năm 2025, Quy định chống phá rừng của EU (EUDR) chính thức có hiệu lực. Tất cả sản phẩm gỗ xuất khẩu vào EU phải có chứng từ chứng minh không liên quan đến nạn phá rừng, với dữ liệu đầy đủ về tọa độ vùng trồng, thời gian khai thác, quá trình vận chuyển và sản xuất. Mỹ cũng siết chặt thực thi Đạo luật Lacey, yêu cầu tương tự về nguồn gốc hợp pháp.

Trong khi đó, mỗi năm Việt Nam tiêu thụ gần 50 triệu m³ gỗ nguyên liệu, nhưng phần lớn vẫn đến từ rừng trồng nhỏ lẻ và nhập khẩu nên tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Ông Trần Lê Hùng, chuyên gia chuỗi giá trị lâm nghiệp của JICA Việt Nam cho rằng, nếu không xây dựng được vùng nguyên liệu trong nước có chứng chỉ hợp pháp, doanh nghiệp Việt có thể mất thị trường vào tay các đối thủ từ Indonesia, Malaysia hay Brazil.

Bên cạnh đó, chi phí tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế, đầu tư công nghệ chế biến sạch và thiết lập hệ thống truy xuất nguồn gốc cũng khiến doanh nghiệp nhỏ và vừa gặp khó khăn.

Chiến lược mở rộng thị trường để phát triển bền vững

Hiện nay, thị trường Mỹ và EU chiếm hơn 60% tổng kim ngạch xuất khẩu gỗ của Việt Nam. Tuy nhiên, phụ thuộc quá lớn vào hai thị trường này khiến ngành dễ tổn thương khi đối mặt với các biện pháp phòng vệ thương mại, suy thoái tiêu dùng hay thay đổi chính sách. Theo Bộ Công Thương, Ấn Độ, Trung Đông, Nam Mỹ và Đông Âu là những khu vực đầy tiềm năng với nhu cầu nội thất tăng nhanh nhưng tiêu chuẩn không quá khắt khe như EU.

Việt Nam tiêu thụ gần 50 triệu m³ gỗ nguyên liệu mỗi năm, nhưng phần lớn vẫn đến từ rừng trồng nhỏ lẻ và nhập khẩu

Ông Lê Đức Tâm, Đại diện Vụ Thị trường châu Phi - Tây Á - Nam Á đánh giá, Ấn Độ có dân số hơn 1,4 tỷ người và tầng lớp trung lưu đang mở rộng nhanh chóng. Đây là thị trường quan trọng mà doanh nghiệp Việt cần ưu tiên tiếp cận.

Một số doanh nghiệp đã thành công bước đầu khi chuyển từ xuất khẩu truyền thống sang thương mại điện tử xuyên biên giới. Hiện đã có hơn 200 doanh nghiệp ngành gỗ bán hàng qua nền tảng Amazon, Alibaba và Etsy, điều này giúp doanh nghiệp tiếp cận trực tiếp người tiêu dùng, giảm phụ thuộc vào trung gian.

Để ngành gỗ tăng trưởng bền vững và giữ vững thị phần, cần có sự hỗ trợ tích cực từ Nhà nước. Đồng thời, các cơ quan xúc tiến thương mại cần tăng cường quảng bá ngành gỗ Việt Nam ra thế giới, tổ chức hội chợ quốc tế và hỗ trợ doanh nghiệp xử lý rủi ro phòng vệ thương mại tại các thị trường lớn.

Tập trung xây dựng thương hiệu ngành gỗ Việt Nam

Một hạn chế lớn là phần lớn sản phẩm gỗ Việt Nam vẫn xuất khẩu dưới hình thức gia công (OEM), chưa tạo được thương hiệu riêng hoặc bản sắc thiết kế rõ ràng. Ông Nguyễn Quốc Khanh, Chủ tịch HAWA nhấn mạnh, muốn đi xa, ngành gỗ cần vượt qua vai trò “nhà thầu” và trở thành người chơi có cá tính. Điều này đòi hỏi đầu tư vào thiết kế, câu chuyện thương hiệu và tư duy sáng tạo.

Doanh nghiệp cần đầu tư vào thiết kế, câu chuyện thương hiệu và tư duy sáng tạo.

Hiệp hội ngành gỗ và các địa phương đang phối hợp triển khai chiến lược thương hiệu ngành gỗ quốc gia, gắn với hình ảnh “Việt Nam là nguồn cung nội thất xanh, có trách nhiệm”. Việc hình thành cụm công nghiệp gỗ tại Bình Dương, Đồng Nai, Bình Định… cũng góp phần chuyên nghiệp hóa chuỗi sản xuất và nâng cao năng lực cạnh tranh tập thể.

Ngành gỗ Việt Nam đang ở thời điểm bản lề khi vừa có nhiều dư địa tăng trưởng, vừa chịu áp lực lớn về chuyển đổi bền vững và tái cấu trúc chuỗi cung ứng. Nếu tận dụng tốt các cơ hội, cùng với sự hỗ trợ kịp thời từ chính sách, ngành có thể đạt mục tiêu 18 tỷ USD năm 2025, và xa hơn là khẳng định vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu.