CBAM - cơ hội để tái cấu trúc ngành công nghiệp

CBAM yêu cầu các doanh nghiệp nhập khẩu vào EU phải báo cáo lượng phát thải khí nhà kính trong quá trình sản xuất hàng hóa và nộp khoản tương đương với giá carbon nội địa của EU, trừ đi mức thuế carbon đã nộp ở quốc gia xuất xứ. Điều này có nghĩa rằng, các doanh nghiệp Việt xuất khẩu sang EU sẽ phải “trả tiền” cho lượng phát thải CO₂ gắn liền với sản phẩm của họ - điều chưa từng tồn tại trong cơ chế thương mại trước đây.

Các doanh nghiệp Việt xuất khẩu sang EU sẽ phải “trả tiền” cho lượng phát thải CO₂ gắn liền với sản phẩm

Nếu Việt Nam không có hệ thống định giá carbon rõ ràng và minh bạch, doanh nghiệp sẽ phải trả mức giá cao hơn do không được khấu trừ, có thể lên tới 20-35% giá trị hàng hóa. Đây không chỉ là gánh nặng chi phí mà còn là thách thức về năng lực đo lường và báo cáo phát thải, thứ mà nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, còn rất hạn chế.

Kỳ vọng từ sàn giao dịch carbon

Trước áp lực từ CBAM và xu hướng toàn cầu về giảm phát thải, Việt Nam đã có những bước đi cụ thể trong việc thiết lập thị trường carbon nội địa. Việc dự kiến vận hành thí điểm sàn giao dịch carbon từ giữa năm 2025 đến hết 2028, chính thức từ năm 2029 là động thái có tầm nhìn xa và cần thiết.

Theo các chuyên gia, thị trường carbon sẽ hình thành từ hai yếu tố chính: nguồn cung đến từ các dự án năng lượng tái tạo, đô thị thông minh... có khả năng tạo ra tín chỉ carbon; còn nguồn cầu đến từ các doanh nghiệp có phát thải vượt quá hạn ngạch.

Đáng chú ý, theo Nghị định 119/2025/NĐ-CP ngày 9/6/2025 của Chính phủ, các doanh nghiệp trong các ngành phát thải lớn như nhiệt điện, xi măng, sắt thép được phép mua tín chỉ carbon lên tới 30% hạn ngạch được cấp. Điều này mở ra cơ hội giao dịch năng động, kích thích thị trường phát triển, đồng thời tạo động lực tài chính cho các sáng kiến xanh.

TS. Nguyễn Thị Tuyết Nhung, Giảng viên Trường Kinh tế, Luật và Quản lý Nhà nước lấy ví dụ, thành công của dự án bán tín chỉ carbon tại Quảng Bình (nay là tỉnh mới Quảng Trị), nơi Ngân hàng Thế giới đã chi trả “tiền tươi thóc thật” cho lượng giảm phát thải là minh chứng rõ ràng cho tiềm năng của thị trường này. Nếu được mở rộng, đây có thể trở thành “nguồn thu mới” đầy hứa hẹn cho các địa phương và doanh nghiệp trong nước, đồng thời giúp Việt Nam giữ lại giá trị carbon thay vì để nó chảy ra ngoài theo cách của CBAM.

"Điều này mở ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam khi thực sự đầu tư vào môi trường, mang lại lợi ích tài chính đáng kể. Đây là một tín hiệu tích cực cho thấy thị trường tín chỉ carbon có thể sớm đi vào hoạt động hiệu quả, với cả cung và cầu rõ ràng", TS. Nguyễn Thị Tuyết Nhung nhận định.

Cần hỗ trợ kỹ thuật cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa

Dù về lý thuyết, thị trường carbon và CBAM có thể thúc đẩy chuyển đổi xanh và nâng cao năng lực cạnh tranh, nhưng thực tế lại phức tạp hơn nhiều. Phần lớn doanh nghiệp Việt, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, vẫn chưa đủ năng lực tiếp cận, hiểu và vận hành các công cụ đo lường khí thải hay tham gia vào sàn giao dịch carbon.

Hiện nay, theo TS. Lê Thái Hà, Giám đốc Điều hành Quỹ Vì tương lai xanh, Việt Nam đã thể hiện cam kết mạnh mẽ thông qua việc dự kiến vận hành thí điểm sàn giao dịch carbon trong nước từ giữa năm 2025 đến hết 2028. Đây là nền tảng rất quan trọng để giúp doanh nghiệp làm quen với cơ chế định giá carbon nội địa

Tuy nhiên, hệ thống chính sách hỗ trợ chưa đủ sâu và chưa chạm được tới số đông doanh nghiệp. Họ thiếu kiến thức, thiếu hướng dẫn cụ thể, đặc biệt thiếu nguồn lực tài chính để đầu tư vào công nghệ giảm phát thải hay lập hồ sơ khí thải đạt chuẩn quốc tế.

Đó là lý do tại sao việc xây dựng bộ hướng dẫn thực hành chi tiết, đơn giản hóa quy trình, đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật cho các doanh nghiệp trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Cơ hội để tái cấu trúc ngành công nghiệp

Bức tranh thị trường carbon và CBAM đặt ra một câu hỏi mang tính sống còn: Làm sao để không chỉ một vài doanh nghiệp trụ được, mà toàn bộ hệ sinh thái sản xuất của Việt Nam có thể thích ứng và phát triển bền vững?

Câu trả lời không nằm ở việc né tránh CBAM hay coi nó là “thuế ẩn”, mà là tận dụng nó như cơ hội để tái cấu trúc ngành công nghiệp. Từ năng lượng sạch, nông nghiệp carbon thấp, cho đến xây dựng hệ thống quản lý phát thải và số hóa toàn bộ chuỗi cung ứng, tất cả đều phải bắt đầu ngay từ bây giờ.

Song song đó, Chính phủ cần triển khai nhanh các cơ chế định giá carbon, xây dựng nền tảng dữ liệu phát thải quốc gia, cũng như tạo khung pháp lý rõ ràng cho hoạt động giao dịch tín chỉ. Việc học hỏi mô hình Singapore, nơi đã áp dụng mức thuế 25 USD/tấn CO₂, vừa để kiểm soát phát thải, vừa giữ lại nguồn lực tài chính trong nước là điều nên cân nhắc nghiêm túc.

Thị trường carbon không chỉ là công cụ để đáp ứng yêu cầu CBAM, mà còn là một phần trong hành trình phát triển bền vững và có trách nhiệm với tương lai. Nếu được triển khai bài bản, đây chính là cầu nối đưa doanh nghiệp Việt vươn ra biển lớn, một cách đàng hoàng, có vị thế và bản sắc riêng.