Khoa học công nghệ chiến lược: Cơ hội vàng cho Việt Nam trong kỷ nguyên số

Một trong những nguyên nhân đó là nguồn đầu tư từ ngân sách nhà nước cho KH&CN còn hạn chế. Tuy nhiên, vấn đề không chỉ nằm ở “bao nhiêu tiền”, mà còn là cách sử dụng nguồn vốn đấy.

“Dù Nhà nước có tăng đầu tư, nếu cách thức tổ chức và triển khai hoạt động KH&CN không đổi mới, hiệu quả vẫn sẽ khó được cải thiện”, PGS.TS. Lê Xuân Bá nhấn mạnh.

Tại Việt Nam, ngày 12/6/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 1131/QĐ-TTg, công bố Danh mục 11 nhóm công nghệ chiến lược ưu tiên phát triển. PGS.TS. Huỳnh Quyết Thắng, Giám đốc Đại học Bách Khoa Hà Nội cho rằng, trong định hướng chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, Việt Nam cần tập trung lựa chọn và đầu tư vào các công nghệ đột phá có tiềm năng tạo ra bước nhảy vọt về năng suất và giá trị. Trước hết là trí tuệ nhân tạo (AI) và xử lý dữ liệu lớn, nền tảng cốt lõi của kỷ nguyên số. Với lợi thế về nguồn dữ liệu tiếng Việt độc quyền và dân số trẻ, am hiểu công nghệ, Việt Nam cần thúc đẩy ứng dụng AI trong các lĩnh vực như y tế, giáo dục, nông nghiệp và dịch vụ công. Mục tiêu đến năm 2030 là đào tạo 50.000 chuyên gia AI và xây dựng ba mô hình ngôn ngữ lớn tiếng Việt đạt chuẩn quốc tế.

Ở lĩnh vực nông nghiệp và công nghệ thực phẩm, đây là ngành có thế mạnh khi 25% lực lượng lao động làm việc trong nông nghiệp và Việt Nam là một trong những quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới. Theo PGS.TS. Huỳnh Quyết Thắng, việc ứng dụng robot, tự động hóa, Internet vạn vật (IoT) và công nghệ sinh học sẽ giúp nâng cao năng suất và giá trị gia tăng. Mục tiêu đặt ra đến năm 2030 là 30% diện tích nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao và kim ngạch xuất khẩu nông sản chế biến sâu đạt 50 tỷ USD.

Trong lĩnh vực năng lượng tái tạo và vật liệu xanh, Việt Nam sở hữu tiềm năng lớn với tổng công suất lý thuyết 650GW điện mặt trời và 475GW điện gió. Ông Thắng đề xuất cần đẩy mạnh phát triển công nghệ pin lưu trữ, vật liệu năng lượng và xây dựng hệ thống lưới điện thông minh, nhằm hướng tới phát triển bền vững và tự chủ về năng lượng.

Bên cạnh đó, lĩnh vực y sinh và dược phẩm cũng cần được chú trọng, đặc biệt trong bối cảnh dân số đang già hóa nhanh và nhu cầu chăm sóc sức khỏe ngày càng tăng. Việt Nam cần đầu tư phát triển vaccine thế hệ mới, thuốc sinh học và thiết bị y tế thông minh, góp phần nâng cao năng lực nội địa và đảm bảo an ninh y tế quốc gia.

Để hiện thực hóa các định hướng chiến lược này, cần có một mô hình triển khai hiệu quả, dựa trên sự phối hợp chặt chẽ giữa các chủ thể trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Ông Thắng chia sẻ rằng, mô hình “Ngũ giác vàng” (bao gồm Chính phủ, doanh nghiệp, viện nghiên cứu, quỹ đầu tư, đối tác quốc tế) như một cấu trúc phối hợp chiến lược, quy tụ năm lực lượng chủ đạo. Cụ thể, Chính phủ với vai trò định hướng chiến lược, xây dựng chính sách hỗ trợ và đầu tư hạ tầng nền tảng cho hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Doanh nghiệp là đầu tàu trong việc đầu tư vào nghiên cứu – phát triển (R&D), thương mại hóa công nghệ và tạo việc làm trong các ngành công nghệ cao. Viện nghiên cứu và trường đại học đảm nhiệm nhiệm vụ nghiên cứu cơ bản, phát triển ứng dụng và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Đồng thời, quỹ đầu tư cung cấp vốn mạo hiểm, hỗ trợ các startup và thúc đẩy phong trào khởi nghiệp sáng tạo. Cuối cùng, đối tác quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển giao công nghệ, hỗ trợ đào tạo và kết nối thị trường toàn cầu. Sự phối hợp chặt chẽ giữa năm chủ thể này sẽ tạo nên nền tảng vững chắc để thúc đẩy đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Ở một góc nhìn khác, ông Đỗ Tiến Thịnh - Phó Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia lưu ý đến sự cần thiết của việc xây dựng "Khu đổi mới sáng tạo", một mô hình mà Việt Nam hiện vẫn chưa có, trong khi đã phát triển nhiều khu kinh tế, khu chế xuất và khu thương mại tự do. Ông khẳng định: “Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, để thúc đẩy khoa học công nghệ phát triển, cần phải có các khu đổi mới sáng tạo chuyên biệt.”

Bên cạnh đó, ông Thịnh đề xuất cần thay đổi cách tiếp cận trong cơ chế chính sách đối với một số lĩnh vực kỹ thuật, đặc biệt là vai trò của công trình sư, kỹ sư trưởng hay những vị trí hiện chưa được định danh rõ trong hệ thống chính sách: “Thay vì làm theo quy trình truyền thống là lập dự án, xây dựng dự toán rồi mới tuyển người, nên ưu tiên tuyển chọn nhân sự chất lượng trước, sau đó xây dựng dự án phù hợp theo năng lực của họ”.