Nâng cao trách nhiệm, phát triển công dân số thông minh

Toạ đàm là nơi các bạn học sinh, sinh viên được trang bị thêm kiến thức, kỹ năng để làm chủ công nghệ, nhận diện những nguy cơ tiềm ẩn trên môi trường mạng, và đặc biệt là nâng cao tinh thần trách nhiệm trong việc xây dựng cộng đồng mạng an toàn, văn minh và tích cực.

Diễn giả PGS.TS Trần Thành Nam – Phó hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội

Là người đã có nhiều năm nghiên cứu, tư vấn trong lĩnh vực phát triển thanh thiếu niên, giáo dục số và sức khỏe tinh thần trong môi trường học đường, chia sẻ tại Toạ đàm diễn giả PGS.TS Trần Thành Nam – Phó hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội - chuyên gia Tâm lý học và Giáo dục cho biết, bối cảnh thế giới đang thay đổi, ngày càng bất ổn, dễ tổn thương hơn. Bất cứ sự kiện nào xảy ra trên thế giới đều có thể ảnh hưởng đến tương lai mỗi của bạn trẻ. Hiện tương lai, nghề nghiệp việc làm hoàn toàn thay đổi, nền sản xuất từ mô hình quy mô lớn với giá trị nhỏ sang mô hình quy mô nhỏ, giá trị cao. Xu hướng phát triển từ công nghiệp sang công nghệ, từ kinh doanh hàng hóa sang ý tưởng đổi mới sáng tạo. Trong thế giới hiện nay, người thành công là người tiên phong hoặc biết theo sau nhanh.

PGS.TS Trần Thành Nam phân tích, hiện giới trẻ đang đối diện với nhiều áp lực trong học tập, công việc; bội thực thông tin; phân tâm bởi nhiều yêu cầu khác nhau và việc kết nối 24/7. Con số thống kê cho thấy, trong thế giới số, thời gian để các bạn trẻ sử dụng điện thoại và kết nối internet ngày càng tăng. Mỗi bạn trẻ đang sinh sống trong thời đại số, kỷ nguyên của công nghệ và trở thành công dân số. Thế hệ Alpha sinh từ năm 2010-2024 lớn lên trong thời đại kỹ thuật số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo… với việc các ngành nghề sáng tạo sẽ lên ngôi. Đây sẽ là thế hệ sáng tạo, thay đổi nhưng cũng đối diện với sự thay đổi trong tâm lý, dễ cô đơn.

Toàn cảnh Toạ đàm

Với việc học, thế hệ này sẽ đòi hỏi việc giáo dục kết hợp giải trí “Edutainment”. Giới trẻ bị hấp dẫn bởi kiến thức nhanh “mỳ ăn liền” qua TikTok, YouTube nhưng không bền vững, thích “workcation” – môi trường linh hoạt hơn là việc truyền thống.

Vị chuyên gia này cũng đề cập đến việc biến đổi về giao tiếp và văn hóa trong giới trẻ hiện nay. Đơn cử như ngôn ngữ giới trẻ thay đổi và sự che giấu căng thẳng sau vẻ ngoài bình thản. Chính những điều đó sẽ khiến khoảng cách thế hệ tăng, cha mẹ bảo thủ, con cái thiếu kiên nhẫn, nổi loạn.

Trong thế giới số, thanh thiếu niên cũng đối diện với nhiều nguy cơ số. Theo một khảo sát tại Việt Nam cho thấy, trẻ được sử dụng internet từ sớm, 9 tuổi có điện thoại nhưng 13 tuổi mới được dạy về an toàn trên môi trường mạng. Có 5 nguy cơ lớn khi dùng internet như việc mất cân bằng đời sống thực – ảo như nghiện internet, game, mua sắm online, từ đó suy giảm các hoạt động khác như làm việc, học tập. Ngoài ra còn ảnh hưởng tới sức khoẻ, tinh thần và khả năng kích thích suy nghĩ của não bộ nếu quá lạm dụng công nghệ. Bên cạnh đó là bảo mật thông tin kém, thống kê cho thấy có 60% người dùng mạng tại Việt Nam lo lắng về thông tin cá nhân... Cùng với đó, số liệu cho thấy 26,2% học sinh từng liên quan đến việc bắt nạt trực tuyến. Ngoài ra còn có nguy cơ từ virus, phần mềm độc hại như malware, trojan, spyware... PGS.TS Trần Thành Nam cũng chỉ ra thực trạng nhiều bạn trẻ nghiện AI, TikTok, YouTube, từ đó có xu hướng bỏ rơi giao tiếp thật để giao tiếp ảo.

Trước bối cảnh và thực trạng như trên, theo chuyên gia, để mỗi bạn trẻ trở thành một công dân số thông minh, bố mẹ cần đồng hành cùng con trong quá trình sử dụng các công nghệ số. Cụ thể, bố mẹ cần trang bị cho con năng lực số cả về nhận thức, kiến thức và cảm xúc. Đơn cử như việc sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) một cách đúng nghĩa, hành vi sử dụng AI như một công cụ sáng tạo đơn thuần sang người đồng hành hỗ trợ trong cuộc sống cá nhân. Cùng với đó, mỗi gia đình cần xác định không gian, thời gian không sử dụng mạng xã hội, tăng cường sự kết nối giữa bố mẹ và con cái, có nguyên sắc sử dụng các thiết bị số trong gia đình...