Chính sách tài chính xanh thúc đẩy phát triển logistics xanh

Các chuyên gia kinh tế thảo luận tại Tọa đàm

Từ việc vận chuyển nguyên liệu, thành phẩm cho đến quản lý kho bãi và phân phối, logistics không chỉ là động lực tăng trưởng kinh tế, mà còn là nền tảng cho thương mại quốc tế và phát triển bền vững. Tuy nhiên, chính sự phát triển nhanh chóng và mở rộng quy mô toàn cầu của ngành này cũng đi kèm với những tác động không nhỏ về môi trường.

Tại Việt Nam, logistics hiện đóng góp đáng kể cho nền kinh tế, với quy mô thị trường lên tới khoảng 40 - 42 tỷ USD, tốc độ tăng trưởng đạt 14-16%/năm, thuộc nhóm cao nhất khu vực Đông Nam Á. Tuy nhiên, chi phí logistics hiện vẫn ở mức cao, chiếm tới 16-18% GDP và ngành logistics cũng là một trong những lĩnh vực có mức phát thải carbon đáng kể, nhất là trong vận tải đường bộ. Chính vì vậy, phát triển logistics xanh đang trở thành một trong những nội dung then chốt trong chiến lược phát triển bền vững của quốc gia và trong lộ trình thực hiện cam kết phát thải ròng bằng “0” (Net Zero) mà Việt Nam đã công bố tại COP26.

Xu hướng chuyển đổi sang logistics xanh, bao gồm các biện pháp như sử dụng xe điện, nhiên liệu sinh học, tự động hóa thông minh và tối ưu chuỗi cung ứng đã được chứng minh là có tiềm năng làm giảm đáng kể lượng phát thải. Tuy nhiên, các rào cản lớn vẫn hiện hữu. Chi phí đầu tư ban đầu cho hạ tầng và công nghệ xanh còn cao, đặc biệt là đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs). Thời gian hoàn vốn kéo dài và thiếu khung chính sách tài chính hỗ trợ cũng làm chậm lại quá trình chuyển đổi.

“Logistics xanh không thể hình thành và phát triển một cách tự nhiên nếu thiếu những chính sách tài chính hỗ trợ đúng mức, kịp thời và hiệu quả. Đầu tư vào công nghệ xanh, phương tiện vận tải sạch, kho bãi tiết kiệm năng lượng, hệ thống số hóa theo dõi phát thải… đều đòi hỏi nguồn lực rất lớn, cả về tài chính, kỹ thuật lẫn nhân sự. Mặc dù chuyển đổi xanh và phát triển chuỗi cung ứng bền vững là xu thế tất yếu, song các doanh nghiệp Việt Nam đang còn phải đối mặt với nhiều rào cản từ thiếu vốn và công nghệ, năng lực chuyên môn hạn chế, đến áp lực từ chuỗi giá trị toàn cầu. Đặc biệt, các doanh nghiệp vừa và nhỏ càng gặp khó khăn trong việc tiếp cận tài chính xanh…” – ông Anh Tuấn nhận định.

Là một trong những doanh nghiệp logictics đi đầu trong xu hướng chuyển đổi số, “xanh hoá” hoạt động logistics, bà Ngô Thị Thanh Vy, Phó Tổng Giám đốc Cảng Quốc tế Long An cho biết, chuyển đổi xanh là xu hướng tất yếu và đây là cuộc cách mạng toàn diện trong quy trình sản xuất, khai thác, vận hành. Doanh nghiệp đang từng bước tái cấu trúc chuỗi giá trị, hướng đến giảm thiểu tối đa tác động đến môi trường. Hiện tại, cảng đã triển khai nhiều giải pháp thiết thực như ưu tiên sử dụng năng lượng tái tạo, tiết kiệm tài nguyên, tối ưu hóa quy trình vận hành, giảm thiểu rác thải, khí thải, áp dụng công nghệ tiên tiến để nâng cao tự động hóa. Ứng dụng công nghệ tiên tiến như CATOS, MOST, tự động hóa, số hóa quy trình quản lý vận hành. Doanh nghiệp đầu tư thiết bị thân thiện môi trường, đội xe đầu kéo mới đáp ứng tiêu chuẩn Euro 5 (tiêu chuẩn thế giới về giảm khí thải ra môi trường)… Chúng tôi chủ động ứng dụng khoa học kỹ thuật tiên tiến và công nghệ thông tin hiện đại vào việc đẩy mạnh giải pháp tự động hóa, số hóa trong quản lý, điều hành, giúp nâng cao hiệu suất, tối ưu quy trình, cải thiện năng lực cạnh tranh…

Theo Bộ Công Thương, logistics xanh được xem là chìa khóa giúp doanh nghiệp ứng phó và phục hồi trước những cú sốc kinh tế toàn cầu. Báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2023 xếp Việt Nam thứ 43 về chỉ số hiệu quả logistics (LPI), thuộc Top 5 ASEAN. Với tốc độ tăng trưởng 14–16%/năm, ngành logistics đóng góp quan trọng trong việc đưa tổng kim ngạch xuất nhập khẩu năm 2024 lên 786,29 tỷ USD.

Tuy nhiên, để duy trì đà tăng trưởng và đáp ứng các yêu cầu quốc tế như thuế carbon (CBAM) của EU, doanh nghiệp logistics buộc phải xanh hóa hoạt động. Việc đầu tư vào vận tải tiết kiệm nhiên liệu, container thông minh, quản lý số hóa… không chỉ bảo vệ môi trường mà còn giúp giảm chi phí dài hạn đặc biệt trong bối cảnh giá nhiên liệu biến động.

Trong đó, chứng chỉ xanh sẽ là lợi thế cạnh tranh trong tương lai. Việt Nam có nhiều cơ hội thúc đẩy logistics xanh nhờ hạ tầng giao thông ngày càng hoàn thiện và sự bùng nổ của thương mại điện tử. Với quy mô thị trường bán lẻ năm 2024 đạt 25 tỷ USD, tăng 20% so với năm trước, đưa Việt Nam vào Top 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử nhanh nhất thế giới.

Bàn về vấn đề này, ông Đặng Vũ Thành, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Dịch vụ Logistics Việt Nam (VLA) cho rằng, hành trình chuyển đổi sang logistics xanh không dễ dàng, khi doanh nghiệp đối mặt với chi phí đầu tư cao và thiếu chính sách tài chính dài hạn. Trong bối cảnh đó, chính sách tài chính đóng vai trò then chốt không chỉ là động lực mà còn là điều kiện tiên quyết để hiện thực hóa logistics xanh.

Các giải pháp như tín dụng xanh, ưu đãi thuế, hỗ trợ lãi suất, quỹ đổi mới công nghệ… nếu được triển khai hiệu quả sẽ thúc đẩy doanh nghiệp áp dụng mô hình thân thiện với môi trường, góp phần vào tăng trưởng xanh và bền vững. Xe tải điện, kho vận thông minh, hệ thống vận hành tối ưu tất cả đều cần nguồn lực mạnh về tài chính và công nghệ. Nhiều doanh nghiệp đã sẵn sàng nhưng vẫn chậm chuyển đổi vì thiếu vốn, thiếu ưu đãi và thiếu cú hích chính sách đủ lực.

Vì vậy, chính sách tài chính cho logistics xanh cần được thiết kế tổng thể, bao gồm cả khuyến khích đầu tư, bảo lãnh vay vốn, ưu đãi thuế và đặc biệt là sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ ngành. Khi hải quan số hóa, ngân hàng linh hoạt, địa phương đồng thuận, sẽ hình thành một hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh hiệu quả.

“Trong một thế giới đang xanh hóa mạnh mẽ, logistics xanh không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc. Và chính sách tài chính chính là chìa khóa mở cánh cửa tương lai. Để chuyển đổi thành công, chúng ta cần sự đồng hành của cả hệ thống từ Chính phủ, doanh nghiệp, tổ chức tài chính đến toàn xã hội. Vì một chuỗi cung ứng không đánh đổi môi trường, vì một tương lai bền vững cho các thế hệ mai sau” – ông Thành nêu quan điểm.