Tạo đột phá thể chế cho phát triển nhân lực chất lượng cao

Chính phủ xác định việc sửa đổi Luật Giáo dục đại học là nhiệm vụ cấp thiết nhằm thể chế hóa các chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước, đặc biệt trong bối cảnh giáo dục được coi là quốc sách hàng đầu, với giáo dục đại học đóng vai trò then chốt trong đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Dự án Luật được xây dựng dựa trên cơ sở chính trị, pháp lý vững chắc, bao gồm Hiến pháp 2013 và các nghị quyết quan trọng của Đảng, như Nghị quyết 57-NQ/TW về đổi mới sáng tạo, Nghị quyết 59-NQ/TW về hội nhập quốc tế, và Kết luận 91-KL/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.

Dự thảo Luật nhấn mạnh bốn mục tiêu chính: thể chế hóa các chủ trương về hiện đại hóa giáo dục đại học, tháo gỡ các điểm nghẽn trong thi hành luật hiện hành, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và tinh hoa, đồng thời khơi thông các nguồn lực công và tư để phát triển hệ thống giáo dục. Quan điểm xây dựng luật tập trung vào chuyển đổi phương thức quản lý nhà nước từ hành chính sang kiến tạo phát triển, tăng cường tự chủ gắn với trách nhiệm giải trình, và đảm bảo sự cạnh tranh bình đẳng giữa các cơ sở giáo dục công lập và tư thục.

Về bố cục, dự thảo Luật được tinh gọn với 9 chương, 45 điều, giảm 27 điều so với luật hiện hành, tập trung vào các nội dung cốt lõi như tổ chức và quản trị, hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học, tài chính, và hợp tác quốc tế. Những điểm đột phá bao gồm định vị giáo dục đại học là trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia, khẳng định quyền tự chủ là quyền pháp định, chuyển từ quản lý tiền kiểm sang hậu kiểm, và đa dạng hóa nguồn lực để thúc đẩy phát triển bền vững. Các quy định mới về giáo dục số, đào tạo theo đặt hàng, và chính sách thu hút nhân tài cũng được bổ sung nhằm đáp ứng xu thế chuyển đổi số và nhu cầu nhân lực trong kỷ nguyên mới.

Ủy ban Văn hóa và Xã hội, cơ quan chủ trì thẩm tra, tán thành sự cần thiết sửa đổi Luật Giáo dục đại học, đánh giá cao việc dự thảo đã cơ bản thể chế hóa các chủ trương của Đảng, phù hợp với Hiến pháp và các điều ước quốc tế. Tuy nhiên, Ủy ban cũng chỉ ra một số vấn đề cần làm rõ để đảm bảo tính thống nhất và khả thi của dự thảo Luật.

Trước hết, về phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng, Ủy ban cho rằng dự thảo đã mở rộng phạm vi để bao quát các hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học, kiểm định chất lượng, và quản lý nhà nước. Tuy nhiên, cần làm rõ sự không thống nhất khi đưa các cơ sở giáo dục khác có hoạt động giáo dục đại học vào đối tượng áp dụng nhưng lại không nằm trong phạm vi điều chỉnh. Ủy ban đề nghị rà soát các quy định liên quan đến viện hàn lâm, viện nghiên cứu, và các trường thuộc lực lượng vũ trang để đảm bảo sự đồng bộ và phù hợp với thực tiễn.

Về tổ chức và quản trị, Ủy ban đánh giá cao việc dự thảo bỏ thiết chế hội đồng trường trong các cơ sở giáo dục đại học công lập, nhằm khắc phục tình trạng chồng chéo và thiếu hiệu quả trong quản trị. Tuy nhiên, Ủy ban đề xuất giữ lại các quy định riêng về đại học quốc gia và đại học vùng để làm rõ vai trò chiến lược của các cơ sở này trong phát triển quốc gia và vùng. Đồng thời, cần bổ sung quy định về giám sát và chế tài để tránh lạm dụng quyền tự chủ, cũng như làm rõ vị trí pháp lý của các trường đại học thành viên trong đại học quốc gia và đại học vùng.

Về tài chính và tài sản, Ủy ban nhấn mạnh cần làm rõ cơ chế kiểm soát lợi nhuận từ các hoạt động liên doanh, liên kết, và quy định linh hoạt hơn về người đại diện pháp luật trong các cơ sở giáo dục tư thục. Ngoài ra, Ủy ban đề nghị bổ sung các quy định chuyển tiếp và xác định thời điểm hiệu lực của Luật để tránh khoảng trống pháp lý, đồng thời rà soát kỹ các thuật ngữ như “tự do học thuật”, “liêm chính học thuật” để đảm bảo phù hợp với thông lệ quốc tế và thực tiễn Việt Nam.