Tiền triều Tây Sơn (1778 - 1802) Kỳ II - Tiền đời Hoàng đế Quang Trung - Nguyễn Huệ (1788 - 1792)

Trong thời gian ở ngôi, Hoàng đế Quang Trung đã cho đúc hai loại tiền đồng: Quang Trung thông bảo và Quang Trung đại bảo. Số lượng tiền phát hành giai đoạn này là nhiều nhất trong 20 năm tồn tại của chính quyền Tây Sơn.

Tiền Quang Trung, có thể phân chia thành 2 giai đoạn, mang phong cách khác nhau. Đây có thể được xem như là một cách thay đổi kỹ nghệ đúc tiền dưới thời vua Quang Trung.

- Giai đoạn đầu: Tiền Quang Trung có phong cách hoàn toàn theo giống như tiền Thái Đức và Minh Đức của Nguyễn Văn Nhạc, tiền đúc tương đối dày và ít thay đổi. Đây có thể là các loạt tiền đúc trong năm đầu tiên, các loại tiền này thường dày hơn loại cùng niên hiệu sau này. Tiền Quang Trung đại bảo 光中大宝, lưng trơn, đường kính phổ biến khoảng 22mm - 23,3mm và loại tiền Quang Trung thông bảo 光中通寳, lưng tiền đúc chữ “An Nam” - 安南 đúc theo lối Giáp cốt, có đường kính 24,5mm đều thuộc giai đoạn đầu. Tiền Quang Trung lưng có chữ “An Nam” - 安南 có thể được xem như là một chính sách ngoại giao khôn khéo nhằm khẳng định sự bình an của một quốc gia có chủ quyền của vua Quang Trung.

Ảnh 1.10.4. Tiền Quang Trung thông bảo 光中通寳, kiểu chữ Chân, lưng tiền đúc chữ “An Nam”- 安南, kiểu chữ Giáp cốt, đường kính 24,5mm

Ảnh 1.10.5. Tiền Quang Trung thông bảo 光中通寳, kiểu Chân thư, lưng tiền trơn, đường kính 23,5-25mm

Ảnh 1.10.6. Tiền Quang Trung thông bảo 光中通寳, kiểu Chân thư, lưng tiền có hình vành trăng khuyết, đường kính 24,3-24,5mm

- Giai đoạn sau: Tiền Quang Trung thay đổi hoàn toàn, theo một kỹ thuật khuôn đúc khác hẳn: Chữ đúc mảnh, tiền rất mỏng, dẫn đến số lượng tiền đúc được nhiều hơn. Điều này có thể được xem như một cuộc cách mạng trong kỹ thuật đúc tiền Việt Nam làm tiền đề cho đến đầu đời Gia Long vẫn tiếp thu đúc tiền theo phong cách này. Mặc dù tiền đúc mỏng nhưng chữ trên tiền rất rõ nét. Cải cách kỹ thuật đã đem đến hiệu quả, làm cho chính sách tiền tệ có lợi, tạo sự lưu thông tiền tệ mạnh mẽ hơn. Tiền Quang Trung giai đoạn này có đường kính từ 21,2mm - 25,2mm.

Tiền Quang Trung thông bảo 光中通寳

Tiền đúc bằng đồng. Mặt tiền đúc nổi 4 chữ “Quang Trung thông bảo”- 光中通寳 theo kiểu Chân thư, đọc chéo. Khổ chữ nhỏ, nét chữ mảnh, rõ ràng. Chữ “Thông”- 通 có loại đầu hình tam giác, có loại đầu hình vuông; chữ “Trung”- 中có nét sổ khi dài, khi ngắn; chữ “Bảo”- 寳có kiểu phồn thể và giản thể. Biên tiền cũng có loại rộng, loại hẹp, do đó, bố cục chữ trên tiền cũng rất khác nhau. Căn cứ vào đặc điểm của lưng tiền, có thể tạm chia Tiền Quang Trung thông bảo 光中通寳 thành hai loại:

- Loại thứ nhất: Lưng tiền có nhiều kiểu: lưng bằng phẳng, không có biên tiền và viền lỗ, có loại biên và viền lỗ lại rất sâu, có loại mặt sau có 4 hình trăng khuyết hướng ra ngoài hoặc hướng vào trong. Ngoài ra còn có loại tiền Quang Trung thông bảo 光中通寳 có hai đường biên ở một mặt hoặc ở cả hai mặt... Đường kính 23,5-25mm, dày 0,5- 0,7mm, nặng 1,8 - 2,1gr

Ảnh 1.10.7. Tiền Quang Trung thông bảo 光中通寳, kiểu Chân thư, lưng tiền đúc chữ “Công”- 工, đường kính 24,2mm

Ảnh 1.10.8. Tiền Quang Trung thông bảo 光中通寳, kiểu Chân thư, lưng tiền đúc chữ “Nhất”- 一, đường kính 22,2mm

Ảnh 1.10.9. Tiền Quang Trung thông bảo 光中通寳, kiểu Chân thư, lưng tiền đúc chữ “Nhị”- 二, đường kính 25 mm

- Loại thứ hai: Lưng tiền đúc chữ với nhiều kiểu dạng khác nhau: Chữ “Công”- 工, chữ “An Nam”- 安南, chữ “Nhất” 一, chữ “Nhị” 二… Ở loại này, còn có nhiều đồng tiền Quang Trung thông bảo 光中通寳 hai mặt chữ. Đường kính 22,2- 25mm, dày 0,7-0,9mm, nặng 1,8-2,1gr.

Ảnh 1.10.10. Tiền Quang Trung thông bảo 光中通寳, kiểu Chân thư - Hai mặt đều có chữ, đường kính 24,5mm

Tiền Quang Trung đại bảo 光中大宝

Tiền đúc bằng đồng. Mặt tiền đúc nổi 4 chữ “Quang Trung đại bảo”- 光中大宝 theo kiểu Chân thư, đọc chéo, chữ “Bảo” giản thể (宝). Khổ chữ nhỏ, nét chữ mảnh, rõ ràng. Lưng tiền để trơn. Biên tiền trước và sau đều rất rộng. Tiền rất mỏng. Nhìn chung, loại tiền này có sự thay đổi về thư pháp khá đa dạng. Đường kính 24,8mm, dày 0,7 mm, nặng 1,6gr.

Ảnh 1.10.11. Tiền Quang Trung đại bảo 光中大宝, kiểu Chân thư, lưng tiền trơn, đường kính 24,8mm

Đón đọc Kỳ III: Tiền đời Hoàng đế Cảnh Thịnh - Nguyễn Quang Toản (1793 - 1802)

Nguồn: Tác phẩm: ''Lịch sử đồng tiền Việt Nam'' của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

Biên tập: Mạnh - Thắng | Đồ họa:Văn Lâm