Bài toán thương mại ASEAN: Những nước đi trong bối cảnh biến động

Ảnh: Economictimes

Bất chấp những trở ngại này, một nghịch lý thú vị đã xuất hiện: thương mại toàn cầu không chỉ bám trụ mà còn phát triển mạnh mẽ. Nửa đầu năm 2025, kim ngạch thương mại toàn cầu đạt mức cao kỷ lục, tăng khoảng 300 tỷ USD (theo UNCTAD), với tốc độ tăng trưởng hiếm thấy. Tuy nhiên, sự bùng nổ này không hoàn toàn phản ánh niềm tin chung, mà chủ yếu được thúc đẩy bởi hiện tượng "front-loading” (“chạy hàng” - đẩy mạnh nhập khẩu hàng hóa trước những thay đổi không mong muốn) hàng nhập khẩu vào Hoa Kỳ - một cuộc chạy đua của các doanh nghiệp để tránh các mức thuế bảo hộ mới được áp đặt.

Trong khi dòng chảy thương mại vào Mỹ tăng vọt, các hành lang thương mại quan trọng khác, chẳng hạn như từ châu Á sang châu Âu, hầu như không thay đổi so với xu hướng trước đó. Diễn biến này khẳng định rằng các chính sách bảo hộ của Mỹ không chỉ là yếu tố lớn nhất ảnh hưởng tới quá trình tái định hình dòng chảy thương mại mà còn là nguồn cơn của sự bất ổn sâu sắc, mang tính hệ thống.

Câu chuyện ASEAN

Kể từ khi Hoa Kỳ công bố "thuế quan đối ứng" vào ngày 2/4 và sau nhiều tháng thương lượng căng thẳng, tình hình dường như đã phần nào ổn định. Hiện tại, hầu hết mọi nền kinh tế lớn của ASEAN đều nằm trong khung thuế quan 19-20%, mặc dù những động thái nhượng bộ để đạt được kết quả này của mỗi nước lại một khác.

Bà Runa Baksi, Giám đốc khu vực Đông Nam Á, Khối Giải pháp Thương mại Toàn cầu, HSBC

Trong tương lai gần, môi trường thuế quan tương đồng trên toàn ASEAN sẽ tạo ra một sân chơi bình đẳng, giúp duy trì lợi thế cạnh tranh của các quốc gia hưởng lợi từ thương mại và FDI hiện tại như Việt Nam, Thái Lan, Philippines và Malaysia. Điều này cũng có thể đảm bảo phần nào sự chắc chắn cho các nhà đầu tư đang có sự do dự kể từ "Ngày Giải Phóng". Tuy nhiên, câu chuyện thuế quan vẫn chưa thể khép lại, vì các cuộc đàm phán thương mại song phương vẫn đang tiếp diễn và còn nhiều câu hỏi chưa có lời giải đáp.

Rõ ràng, việc tăng cường các chính sách thương mại bảo hộ của Mỹ đang đặt ra một thách thức phức tạp cho ASEAN, vừa gây ra biến động ngắn hạn, vừa thúc đẩy động lực dài hạn cho việc tái định hướng chiến lược. Trong ngắn hạn, khu vực này phải đối mặt với nhiều bất ổn thương mại do không dễ dàng tìm được thị trường thay thế Mỹ, nền kinh tế tiêu dùng lớn nhất thế giới. Một số quốc gia ASEAN ban đầu đã phản ứng với rủi ro thuế quan bằng cách đẩy nhanh xuất khẩu, dẫn đến đợt tăng trưởng đột biến tạm thời nhưng cũng tạo ra tâm lý bất ổn kéo dài trong trung hạn. Để vượt qua những khó khăn thương mại này, các quốc gia ASEAN cần thể hiện sự kiên cường và khả năng thích ứng linh hoạt.

Tuy nhiên, về lâu dài, sự thay đổi này nhấn mạnh tính cấp thiết của việc đa dạng hóa thương mại. Mặc dù Mỹ vẫn là một đối tác quan trọng, chiến lược thương mại chung của ASEAN ngày càng tập trung vào việc củng cố quan hệ với các đối tác then chốt khác như Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc, những nước có tổng kim ngạch thương mại với ASEAN còn vượt cả châu Âu.

Chính phủ các nước trong khu vực cũng đang theo đuổi hướng đi đàm phán thay vì các biện pháp trả đũa, thúc đẩy thương mại nội khối ASEAN và tận dụng các khuôn khổ khu vực như RCEP và CPTPP để tăng cường sự vững vàng, hài hòa các tiêu chuẩn và giảm thiểu sự phụ thuộc vào bất kỳ thị trường đơn lẻ nào. Cách tiếp cận đa dạng này hướng tới mục tiêu duy trì mối quan hệ thương mại lâu dài, đồng thời mở ra những cơ hội mới tại các nền kinh tế đông dân trên khắp Trung Đông, Mỹ La-tinh và Ấn Độ.

Thách thức và cơ hội

Một trong những thách thức là mặc dù hệ sinh thái FDI đang tăng trưởng mạnh mẽ, nhưng hoạt động sản xuất nội địa ở khâu cung cấp nguyên liệu/thành phần tại Việt Nam vẫn chưa thực sự phát triển. Trong số 103 nhà cung cấp cốt lõi toàn cầu của Samsung, chỉ có 27 đặt tại Việt Nam và hầu hết vẫn là doanh nghiệp có vốn nước ngoài. Sự phụ thuộc sâu sắc này khiến nền tảng sản xuất trở nên dễ bị ảnh hưởng và cản trở việc khai thác toàn bộ giá trị kinh tế.

Bên cạnh đó, hoạt động trong một môi trường pháp lý còn phức tạp, từ việc cấp phép đến quản lý thuế, cũng được coi là một rào cản đối với doanh nghiệp hoạt động tại Việt Nam.

Để ứng phó với bối cảnh mới với những biến động khôn lường, cần có những bước đi chủ động. Đa dạng hóa thị trường là yếu tố quan trọng nhằm giảm sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ đầy biến động. Các công ty nên chủ động tìm kiếm và xây dựng nhu cầu tại châu Âu, Nhật Bản và các nền kinh tế khu vực khác.

Để tăng cường sự vững vàng trong vận hành, các doanh nghiệp nên ưu tiên tính linh hoạt của chuỗi cung ứng thông qua việc đầu tư vào tích hợp số, tận dụng tài trợ chuỗi cung ứng và triển khai hệ thống cảnh báo sớm để dự đoán và giảm thiểu gián đoạn.

Việc cải thiện quản lý vốn lưu động cũng rất quan trọng, tập trung vào việc tối ưu hóa tài chính các khoản phải trả và phải thu, nhằm rút ngắn thời gian thu hồi tiền hàng tồn đọng (DSO) và kéo dài kỳ thanh toán cho nhà cung cấp (DPO).

Trong nội bộ, các công ty nên đầu tư vào cơ sở hạ tầng kỹ thuật số, ứng dụng API và tích hợp ERP để tinh gọn quy trình tài chính và số hóa tài liệu thương mại nhằm nâng cao hiệu quả.

Các doanh nghiệp cũng cần sắp xếp lại các quy trình tuân thủ và nhân sự bằng cách đơn giản hóa quá trình phê duyệt và tăng cường quản trị nội bộ để vận hành hiệu quả.

Trong tương lai, thương mại toàn cầu có thể trở nên phân mảnh nhưng không hề trì trệ. Đối với Việt Nam, tâm thế trên chặng đường phía trước không phải sẵn sàng phản ứng trước mọi thay đổi chính sách mà là xây dựng một nền kinh tế bền bỉ, linh hoạt và đa dạng hóa chiến lược, để có thể vượt qua mọi thách thức phía trước.

Ông Surajit Rakshit, Giám đốc toàn quốc, Khối Giải pháp Thương mại Toàn cầu, HSBC Việt Nam.

Ngân hàng toàn cầu như HSBC có vị thế đặc biệt, có thể cung cấp một hệ thống công cụ và dịch vụ hiệu quả nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp điều hướng trong môi trường đầy thách thức do thuế quan của Mỹ.

Nhằm giúp số hóa thương mại và tối ưu hóa vốn lưu động, HSBC cung cấp các giải pháp có hệ thống, cho phép doanh nghiệp và các đối tác quản lý hóa đơn trên nền tảng số, từ đó tăng cường thanh khoản, giảm chi phí tài chính và cải thiện dòng tiền. Các nền tảng này có khả năng hiển thị theo thời gian thực, một yếu tố quan trọng để đưa ra dự báo chính xác giữa bối cảnh thương mại bất ổn.

Hơn nữa, với mạng lưới dịch vụ thương mại toàn cầu và các dịch vụ đa dạng hóa thị trường, HSBC mang đến cho doanh nghiệp khả năng tiếp cận 90% dòng chảy thương mại thế giới, mở lối tới những thị trường mới và cung cấp thông tin chuyên sâu quan trọng về quản trị rủi ro thông qua các dịch vụ như tài trợ xuất nhập khẩu, bảo lãnh và hỗ trợ vốn lưu động.

Thông qua mảng dịch vụ ngân hàng doanh nghiệp, HSBC cung cấp các giải pháp chuyên biệt, phù hợp với từng ngành nghề, lĩnh vực trọng điểm của Việt Nam như sản xuất và công nghệ, giúp nâng cao khả năng quản lý chuỗi cung ứng, tài chính bền vững và mở rộng quy mô ra quốc tế.

HSBC mang đến sự hỗ trợ toàn diện, dựa trên một nền tảng hạ tầng vững mạnh cùng với uy tín trong ngành được thể hiện qua các giải thưởng như Ngân hàng Quốc tế tốt nhất Việt Nam (do FinanceAsia trao năm 2025), từ đó khẳng định vai trò dẫn đầu của chúng tôi trong lĩnh vực tài chính thương mại, quản lý tài chính, ESG và công nghệ.