Vì sao phải đăng ký khi lắp đặt điện mặt trời mái nhà?

Vì sao phải đăng ký khi lắp đặt điện mặt trời mái nhà?

Thời gian qua, điện mặt trời mái nhà phát triển mạnh mẽ nhờ chủ trương khuyến khích năng lượng tái tạo của Đảng và Nhà nước. Hàng trăm nghìn hệ thống, tương đương hàng nghìn MWp đã được lắp đặt, góp phần giảm áp lực cho lưới điện quốc gia vào các giờ cao điểm nắng nóng, tiết kiệm chi phí tiền điện cho hộ gia đình, doanh nghiệp, đồng thời giúp Việt Nam tiến gần hơn mục tiêu giảm phát thải ròng vào năm 2050.

Bên cạnh lợi ích kinh tế - môi trường, điện mặt trời mái nhà còn góp phần hình thành thị trường dịch vụ năng lượng tái tạo, thúc đẩy đổi mới công nghệ và đa dạng hóa nguồn cung. Tuy nhiên, sự phát triển quá nóng cũng tạo ra những thách thức lớn: quá tải lưới phân phối, nguy cơ cháy nổ, ảnh hưởng chất lượng điện năng, đặc biệt khi không có biện pháp quản lý đồng bộ.

Theo thống kê của EVN, từ sau năm 2000 đến nay có khoảng 1.300 MWp điện mặt trời mái nhà được lắp đặt nhưng không bán điện cho EVN và phần lớn chưa đăng ký với cơ quan chức năng. Việc thiếu dữ liệu đồng bộ dẫn tới khó khăn trong dự báo phụ tải, lập kế hoạch cung - cầu và vận hành hệ thống điện an toàn, ổn định.

Để khắc phục tình trạng này, Chính phủ đã ban hành Nghị định 58/2025/NĐ-CP hướng dẫn Luật Điện lực về phát triển điện năng lượng tái tạo, quy định rõ mọi hệ thống điện mặt trời mái nhà - dù nối lưới hay không - đều phải thông báo/đăng ký với cơ quan chức năng.

Tại tọa đàm, ông Trần Hoài Trang, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) cho biết, Nghị định 58 được xây dựng trên cơ sở các văn kiện quan trọng như Nghị quyết 55-NQ/TW năm 2020, Nghị quyết 70-NQ/TW năm 2025 và Luật Điện lực 61/2024/QH15, đồng thời tiếp thu kinh nghiệm quốc tế từ Đức, châu Âu, Trung Quốc… nhằm phù hợp điều kiện thực tế Việt Nam.

Nghị định đã cắt giảm mạnh các thủ tục hành chính, bãi bỏ nhiều điều kiện phức tạp của các quyết định, nghị định trước đây như Quyết định 11, 13 hay Nghị định 135, 138. Người dân, doanh nghiệp chỉ cần gửi thông tin cơ bản về công suất, quy mô lắp đặt qua các kênh trực tuyến hoặc trực tiếp. Đây là hình thức “thông báo” hơn là xin cấp phép, không phát sinh chi phí và thời gian đáng kể.

Đồng thời, Nghị định 58 còn giao trách nhiệm cụ thể cho các cơ quan quản lý và đơn vị điện lực: hướng dẫn tổ chức, cá nhân gửi thông báo; hỗ trợ kỹ thuật lắp đặt; bảo đảm tiêu chuẩn phòng cháy chữa cháy, an toàn điện và chất lượng điện năng. Bộ Công Thương đang tiếp tục xây dựng quyết định của Thủ tướng Chính phủ về cơ chế hỗ trợ tài chính (trợ cấp cố định, cho vay ưu đãi) và hỗ trợ kỹ thuật cho các hộ gia đình. Theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, đến năm 2030 có thể có tới 14 triệu hộ lắp đặt, chiếm khoảng 16% cơ cấu nguồn điện quốc gia.

Ở góc độ kỹ thuật, ông Nguyễn Bá Hoài, Phó phòng Năng lượng tái tạo (NSMO) khẳng định: các thông tin đăng ký về công suất và quy mô điện mặt trời mái nhà đóng vai trò sống còn cho công tác điều độ. Hệ thống điều độ quốc gia cần dự báo chính xác công suất phát theo giờ, ngày và mùa để lập phương án huy động nguồn, bảo đảm ổn định tần số, điện áp và quán tính hệ thống. Nếu thiếu dữ liệu, các mô hình dự báo sẽ sai lệch, kéo theo nguy cơ mất cân đối cung - cầu, đặc biệt khi thời tiết biến động.

Tương tự, ông Lê Việt Cường, Phó Viện trưởng Viện Năng lượng (Bộ Công Thương) cảnh báo: thiếu thông tin đầy đủ sẽ làm méo mó bức tranh quy hoạch điện cả ở cấp địa phương lẫn quốc gia. Việc lập kịch bản cân đối dài hạn, xây dựng phương án phát triển lưới, hay đánh giá vai trò của điện mặt trời trong cơ cấu nguồn đều bị ảnh hưởng, từ đó tác động tới an ninh năng lượng quốc gia.

Không chỉ liên quan tới an toàn hệ thống, dữ liệu đăng ký còn giúp quản lý chất lượng thiết bị. TS. Hà Đăng Sơn lưu ý, thị trường thiết bị điện mặt trời hiện rất đa dạng, có cả sản phẩm trôi nổi, kém chất lượng. Đăng ký giúp kiểm soát nguồn gốc, tiêu chuẩn kỹ thuật, phòng ngừa sự cố cháy nổ và xác định trách nhiệm khi xảy ra rủi ro.

Ông Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng ban Kinh doanh EVN cho biết: dù EVN đã triển khai nhiều kênh tiếp nhận thông tin thuận tiện như website, ứng dụng di động, lượng đăng ký từ người dân và doanh nghiệp vẫn còn rất hạn chế. Thực tế, phần lớn số liệu EVN hiện có phải nhờ tự khảo sát.

Điện mặt trời mái nhà gắn liền với các yêu cầu nghiêm ngặt về vận hành lưới điện. Khi nắng giảm hoặc mất hoàn toàn, hệ thống điện quốc gia phải gánh toàn bộ phụ tải. Nếu không dự báo chính xác, nguy cơ thiếu nguồn, quá tải lưới và sự cố diện rộng sẽ gia tăng. Do đó, EVN đã đề xuất cần có chế tài xử phạt vi phạm hành chính đối với trường hợp không thông báo/đăng ký.

Đề xuất này không chỉ xuất phát từ yêu cầu kỹ thuật, mà còn nhằm ràng buộc trách nhiệm các tổ chức bán lẻ điện ngoài EVN - hiện có hơn 734 đơn vị - vốn đôi khi gây khó khăn cho hộ dân và doanh nghiệp. Cơ chế mới sẽ buộc các đơn vị này không được cản trở việc lắp đặt điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu.

TS. Hà Đăng Sơn nhận định: về nguyên tắc pháp luật, việc xử phạt đã có cơ sở rõ ràng trong Luật Điện lực và các nghị định hiện hành. Khi đã được Nhà nước tạo điều kiện tối đa, việc không tuân thủ quy định đăng ký phải được coi là hành vi vi phạm và cần chế tài thích đáng.

Việc đăng ký không chỉ phục vụ quản lý nhà nước mà còn mang lại lợi ích thiết thực cho người dân và doanh nghiệp. Trước hết, dữ liệu đầy đủ giúp ngành điện chủ động phương án cấp điện, hạn chế nguy cơ cắt điện khi nhu cầu đột biến. Đồng thời, nó giúp gia chủ kiểm soát chất lượng thiết bị, dịch vụ, được hỗ trợ kỹ thuật an toàn, giảm rủi ro cháy nổ và nâng cao hiệu quả đầu tư.

Bên cạnh đó, thông tin chuẩn hóa còn tạo nền tảng hình thành thị trường dịch vụ, hàng hóa về năng lượng tái tạo, thúc đẩy các mô hình kinh doanh mới như mua bán điện trực tiếp hay cơ chế giá điện hai thành phần - những chính sách đang được Bộ Công Thương hoàn thiện.

Ở cấp địa phương, ông Hoàng Đức Tiến, Phó Giám đốc Sở Công Thương Tuyên Quang khẳng định ngành công thương sẽ tăng cường phổ biến chính sách và hỗ trợ người dân thực hiện. Việc phối hợp chặt chẽ từ cấp sở đến phòng kinh tế - hạ tầng cấp xã được xem là then chốt để chính sách đi vào cuộc sống.