Tài sản vô hình: Tạo giá trị để nâng cấp nền kinh tế

Tài sản mang giá trị kinh tế cao

Mới đây, trong báo cáo Vietnam 100 năm 2025 của Brand Finance, giá trị thương hiệu FPT tăng 18%, đạt 1,2 tỷ USD, giúp doanh nghiệp này trở thành doanh nghiệp công nghệ thông tin duy nhất lọt Top 10 thương hiệu giá trị nhất Việt Nam. Trước đó, Viettel là doanh nghiệp Việt duy nhất lọt trong “Bảng xếp hạng Top 500 thương hiệu giá trị nhất thế giới 2024” (Global 500 của Brand Finance). Trong khi đó, Vinamilk cũng vượt qua nhiều tên tuổi lớn để trở thành đại diện duy nhất của Đông Nam Á lọt Top 5 Thương hiệu sữa có tính bền vững cao nhất toàn cầu, đồng thời duy trì thứ hạng 6 trong Top 10 thương hiệu sữa giá trị nhất toàn cầu và Top 2 thương hiệu mạnh toàn cầu của ngành sữa. Đây đều là những tài sản trí tuệ, tuy vô hình nhưng mang lại giá trị kinh tế cao cho nền kinh tế và đất nước.

Từ những kết quả này, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam khẳng định, trong việc nâng cấp nền kinh tế, hướng tới chất lượng cao, công nghệ cao thì vai trò của sở hữu trí tuệ ngày càng then chốt. Tuy nhiên, đáng tiếc là các diễn đàn chính sách hiện nay vẫn chưa tương xứng với tầm quan trọng đó, đặc biệt khi bàn tới những giải pháp cụ thể nhằm bảo vệ tài sản vô hình, tài sản trí tuệ.

Theo các chuyên gia, hệ thống pháp luật, cơ chế thực thi vẫn còn khoảng trống, chưa theo kịp tốc độ phát triển và biến đổi phức tạp của tài sản vô hình. Theo đó, các quy định hiện hành chủ yếu tập trung bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, thiếu cơ chế toàn diện để phát triển và khai thác; các cơ chế định giá và tài chính hóa tài sản vô hình chưa rõ ràng, khiến doanh nghiệp khó đưa thương hiệu, bản quyền hay sáng chế vào sổ sách kế toán, càng khó dùng để thế chấp vay vốn.

Chưa kể, hiện nay chế tài xử lý vi phạm trong lĩnh vực này không đủ mạnh nên không đủ sức răn đe. Hệ thống tòa án, trọng tài chuyên trách về sở hữu trí tuệ còn sơ khai, chưa thật sự đáp ứng yêu cầu về năng lực chuyên môn; thủ tục còn kéo dài, giám định phức tạp, từ đó khiến nạn xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ vẫn phổ biến. Điều này không chỉ khiến niềm tin của doanh nghiệp bị xói mòn, kìm hãm đổi mới, mà còn khiến các nguồn lực trí tuệ không được khai thác hiệu quả, hạn chế năng lực cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam trên trường quốc tế.

Bảo vệ tài sản vô hình tạo động lực để các doanh nghiệp không ngừng đổi mới sáng tạo, góp phần phát triển khoa học công nghệ cho đất nước

Chuyên trách để chuyên nghiệp hơn

Dưới góc nhìn doanh nghiệp, ông Phạm Trường Giang, Tổng Giám đốc CP EUROHOUSE Việt Nam khẳng định, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ không chỉ gây thiệt hại trực tiếp cho doanh nghiệp bị xâm phạm, mà còn làm ảnh hưởng đến môi trường cạnh tranh, kìm hãm đổi mới sáng tạo và đi ngược lại nỗ lực xây dựng thương hiệu quốc gia. Vì vậy, các cơ quan quản lý Nhà nước cần có những giải pháp căn cơ, quyết liệt và kịp thời hơn để bảo vệ doanh nghiệp chân chính, bảo vệ môi trường cạnh tranh lành mạnh và quan trọng hơn là bảo vệ niềm tin vào pháp luật về sở hữu trí tuệ tại Việt Nam.

Theo đó, các kết luận giám định từ Viện Khoa học sở hữu trí tuệ cần được coi là căn cứ pháp lý trực tiếp để cơ quan chức năng xử lý, không nên phụ thuộc hoàn toàn vào việc “bắt quả tang” sản phẩm vi phạm; xem xét sửa đổi theo hướng tăng mạnh mức xử phạt hành chính, bổ sung hình phạt bổ sung như cấm kinh doanh trong một thời hạn nhất định, nhằm đảm bảo tính răn đe; cho phép cơ quan chức năng tạm đình chỉ sản xuất, tạm thu giữ sản phẩm ngay khi có kết luận giám định, để ngăn chặn kịp thời hành vi vi phạm tiếp diễn. Đồng thời, cần một cơ chế điều phối tập trung giữa Cục Sở hữu trí tuệ, Quản lý thị trường, Công an kinh tế và Tòa án để xử lý nhanh chóng, minh bạch.

Bà Phạm Minh Huyền, Phó trưởng Bộ môn Luật Sở hữu trí tuệ, Đại học Luật Hà Nội cho rằng, việc thành lập Tòa án chuyên trách để giải quyết các tranh chấp liên quan đến sở hữu trí tuệ là cần thiết, đặc biệt trong bối cảnh số lượng các tranh chấp liên quan đến lĩnh vực này phát sinh ngày một nhiều và có xu hướng phức tạp hơn tại Việt Nam. Cùng với đó, tính chất đặc thù của tài sản trí tuệ còn liên quan đến các yếu tố kỹ thuật như sáng chế, giải pháp hữu ích, kiểu dáng công nghiệp; các tranh chấp có yếu tố nước ngoài với sự tham gia của nhiều chủ thể có mối quan hệ phức tạp; các tranh chấp thường khó khăn trong việc xác định thiệt hại, thu thập chứng cứ hay việc đánh giá đúng sai phụ thuộc vào nhiều yếu tố chủ quan và khách quan. Hiện nay, một số quốc gia trên thế giới đã thành lập Tòa án chuyên trách về sở hữu trí tuệ và hoạt động khá hiệu quả như Nhật Bản, Malaysia, Thái Lan…

Về vấn đề này, luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch Công ty Luật Trách nhiệm hữu hạn Trương Anh Tú, Ủy viên Thường vụ Trung ương Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam cho biết, thời gian qua hệ thống pháp luật đã có những bước hoàn thiện rõ rệt, Tòa án chuyên trách về sở hữu trí tuệ tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh vừa mới được thành lập. Tuy nhiên, để các cơ quan này hoạt động thực sự hiệu quả và đáp ứng kỳ vọng của cộng đồng doanh nghiệp và nhà đầu tư, cần bảo đảm đội ngũ thẩm phán có nền tảng chuyên môn sâu; quy trình tố tụng rút gọn nhưng chặt chẽ; cùng cơ chế phối hợp hiệu quả với cơ quan giám định, điều tra và thi hành án. Đồng thời, phải cải cách toàn diện cơ chế giám định theo hướng hình thành trung tâm giám định độc lập, minh bạch về quy trình, có thời hạn bắt buộc và trách nhiệm giải trình rõ ràng.

“Sự hình thành của Tòa án chuyên trách về sở hữu trí tuệ trong một số Tòa án nhân dân khu vực đã bước đầu mở ra cơ hội cho các chủ thể kinh doanh, đặc biệt là các doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế tư nhân có thể thực thi một cách hiệu quả các quyền độc quyền đối với tài sản trí tuệ do họ tạo ra và được pháp luật ghi nhận, giải quyết thỏa đáng những thiệt hại mà các chủ thể phải gánh chịu do hành vi xâm phạm, đảm bảo tính công bằng, dân chủ cũng như tạo động lực để các doanh nghiệp không ngừng đổi mới sáng tạo, góp phần phát triển khoa học công nghệ cho đất nước”, bà Phạm Minh Huyền khẳng định.