Báo cáo giao dịch chuyển tiền điện tử: Từ chuẩn mực quốc tế đến thực tiễn pháp lý Việt Nam

Quy định này kế thừa các quy định tại Thông tư số 09/2023/TT-NHNN và bổ sung một số nội dung nhằm cụ thể hóa, nâng cao yêu cầu về thu thập, lưu trữ thông tin giao dịch và làm rõ các giao dịch chuyển tiền điện tử không phải báo cáo.

Thông lệ quốc tế liên quan đến báo cáo giao dịch chuyển tiền điện tử

Theo Bộ chuẩn mực quốc tế của Lực lượng đặc nhiệm tài chính quốc tế (FATF), tại Khuyến nghị số 16 về giao dịch chuyển tiền điện tử nêu rõ các quốc gia phải bảo đảm các tổ chức tài chính kèm theo thông tin đầy đủ và chính xác về người khởi tạo, cũng như thông tin cần thiết về người thụ hưởng, trong các giao dịch chuyển tiền điện tử; đồng thời bảo đảm thông tin này được duy trì trong suốt quá trình chuyển tiền trong chuỗi thanh toán. Khuyến nghị 16 có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc minh bạch hóa hệ thống tài chính, đảm bảo mọi giao dịch đều truy vết được nguồn gốc, đích đến và hỗ trợ cơ quan quản lý: kịp thời phát hiện, xử lý hành vi rửa tiền, tài trợ khủng bố. Việc tuân thủ yêu cầu Khuyến nghị số 16 của FATF đối với tất cả các giao dịch sẽ làm phát sinh chi phí tuân thủ, do đó FATF đã khuyến nghị các quốc gia áp dụng ngưỡng kỹ thuật (de minimis threshold) không vượt quá 1.000 USD/EUR đối với các giao dịch chuyển tiền điện tử quốc tế. Với các giao dịch dưới ngưỡng này, yêu cầu thông tin có thể đơn giản hơn (ví dụ: chỉ cần tên và số tham chiếu giao dịch), nhưng khi vượt ngưỡng thì phải có đầy đủ thông tin về người khởi tạo và người thụ hưởng. Chính cơ chế này tạo cơ sở để mỗi quốc gia lựa chọn mức ngưỡng phù hợp với thực tiễn của mình, vừa bảo đảm hiệu quả phòng, chống rửa tiền, tài trợ khủng bố, vừa không gây gánh nặng không cần thiết cho người dân và tổ chức tài chính.

Bên cạnh đó, theo tiêu chí Khuyến nghị số 29.2 của FATF về Đơn vị tình báo tài chính yêu cầu: Đơn vị tình báo tài chính (FIU) phải đóng vai trò là cơ quan trung ương trong việc tiếp nhận các báo cáo do các đối tượng báo cáo nộp, bao gồm:a) Báo cáo giao dịch đáng ngờ (STR) do các đối tượng báo cáo nộp theo yêu cầu của Khuyến nghị 20 và 23; và b) Bất kỳ thông tin nào khác theo yêu cầu của pháp luật quốc gia (ví dụ: báo cáo giao dịch tiền mặt, báo cáo điện chuyển tiền điện tử và các báo cáo/khai báo dựa trên ngưỡng khác).

Trên cơ sở yêu cầu tại Khuyến nghị số 29, Nhóm Các đơn vị tình báo tài chính Egmont (Nhóm Egmont) đã ban hành tài liệu hướng dẫn cho thành viên của mình – là các FIU liên quan đến việc thu thập, lưu giữ cơ sở dữ liệu về các giao dịch chuyển tiền trong nước hoặc quốc tế. Theo đó, các quốc gia đã tùy theo mục tiêu quản lý và mức độ rủi ro rửa tiền, tài trợ khủng bố quốc gia sẽ có các quy định về các yêu cầu đối với giao dịch chuyển tiền điện tử, trong đó có chế độ và ngưỡng báo cáo để phục vụ việc thu thập và xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ công tác phòng, chống rửa tiền, tài trợ khủng bố.

Quá trình thể chế hóa quy định về báo cáo giao dịch chuyển tiền điện tử tại Việt Nam

Ngay từ khi bắt đầu triển khai công tác phòng, chống rửa tiền, tài trợ khủng bố, Việt Nam đã nhận thức rõ tầm quan trọng của việc xây dựng quy định của pháp luật phục vụ xây dựng cơ sở dữ liệu về các giao dịch chuyển tiền điện tử để đáp ứng các yêu cầu tại Khuyến nghị 16 và Khuyến nghị số 29 của FATF cũng như phục vụ công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực này. Quá trình này diễn ra nhất quán, xuyên suốt qua nhiều văn bản pháp lý:

- Nghị định số 74/2005/NĐ-CP ngày 07/6/2005 của Chính phủ về phòng, chống rửa tiền: Văn bản pháp lý đầu tiên về phòng, chống rửa tiền, trong đó đã quy định về mức giá trị giao dịch phải báo cáo theo quy định, cụ thể: (i) Một hoặc nhiều giao dịch trong một ngày do cá nhân hay tổ chức thực hiện bằng tiền mặt có tổng giá trị từ 200.000.000 đồng (hai trăm triệu đồng) trở lên hoặc bằng ngoại tệ, bằng vàng có giá trị tương đương, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác; (ii) Đối với giao dịch tiền gửi tiết kiệm thì mức tổng giá trị của một hay nhiều giao dịch bằng tiền mặt trong một ngày do cá nhân, tổ chức thực hiện là 500.000.000 đồng (năm trăm triệu đồng) trở lên hoặc bằng ngoại tệ, bằng vàng có giá trị tương đương. Đây là bước đi khởi đầu cho yêu cầu thực hiện báo cáo giao dịch vượt ngưỡng của Việt Nam.

- Tiếp đó, Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2012 và các văn bản hướng dẫn gồm: Thông tư số 35/2013/TT-NHNN, Thông tư 31/2014/TT-NHNN, Thông tư 20/2019/TT-NHNN; Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022 và các văn bản hướng dẫn gồm: Thông tư số 09/2023/TT-NHNN, Thông tư số 27/2025/TT-NHNN (thay thế Thông tư số 09/2023/TT-NHNN) đã tiếp tục kế thừa, hoàn thiện các quy định pháp luật về giao dịch chuyển tiền điện tử và chế độ báo cáo giao dịch chuyển tiền điện tử. Riêng ngưỡng báo cáo giao dịch chuyển tiền điện tử được tiếp tục được duy trình từ năm 2007 đến nay. Gần đây nhất, Thông tư số 27/2025/TT-NHNN đã kế thừa các quy định về giá trị báo cáo và tiếp tục hoàn thiện, nhấn mạnh trách nhiệm của các tổ chức tài chính trong giao dịch chuyển tiền điện tử, bảo đảm thông tin xuyên suốt, cung cấp dữ liệu kịp thời khi có yêu cầu, và áp dụng hệ thống công nghệ quét - lọc để phát hiện dấu hiệu đáng ngờ.

Báo cáo giao dịch chuyển tiền điện tử là một nghĩa vụ áp dụng cho các đối tượng báo cáo cung cấp dịch vụ chuyển tiền điện tử chứ không phải là nghĩa vụ đối với tất cả các đối tượng báo cáo theo pháp luật phòng, chống rửa tiền và được thực hiện ổn định từ năm 2014 đến nay. Về bản chất, báo cáo giao dịch chuyển tiền điện tử không phải là báo cáo giao dịch đáng ngờ và các giao dịch chuyển tiền điện tử được Cục Phòng, chống rửa tiền - Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thu thập nhằm xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ công tác phòng, chống rửa tiền.

Có thể thấy, các quy định về báo cáo giao dịch chuyển tiền điện tử trong pháp luật phòng, chống rửa tiền hiện nay không phải là quy định mới mà là sự kế thừa và hoàn thiện liên tục trong suốt hai thập kỷ qua để đáp ứng yêu cầu của thực tiễn và chuẩn mực quốc tế về phòng, chống rửa tiền, tài trợ khủng bố. Thông tư số 27/2025/TT-NHNN chỉ là bước tiếp theo trong tiến trình hoàn thiện thể chế, vừa tháo gỡ khó khăn trong triển khai, vừa bảo đảm Việt Nam thực hiện đầy đủ cam kết quốc tế. Đây là thông điệp khẳng định quyết tâm của Việt Nam trong việc xây dựng hệ thống tài chính minh bạch, an toàn, đồng thời nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế.

-------------------------------------------------

(FATF): Lực lượng đặc nhiệm tài chính quốc tế (FATF) là một cơ quan liên chính phủ được thành lập vào năm 1989 với chức năng xây dựng, ban hành các chuẩn mực và thúc đẩy việc thực thi có hiệu quả các biện pháp pháp lý, quản lý và hoạt động nhằm chống rửa tiền, tài trợ khủng bố, tài trợ phổ biến vũ khí và những hiểm họa có liên quan khác nhằm đe dọa sự thống nhất của hệ thống tài chính quốc tế. Theo đó, FATF đã ban hành Các Khuyến nghị về chống rửa tiền và tài trợ khủng bố nhằm đưa ra khuôn khổ các biện pháp toàn diện và gắn bó chặt chẽ với nhau mà các quốc gia cần thực hiện nhằm chống rửa tiền, tài trợ khủng bố cũng như tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt. Các Khuyến nghị của FATF được thừa nhận là các chuẩn mực, các biện pháp thiết yếu mà các quốc gia cần thực hiện thông qua các biện pháp phù hợp với tình hình cụ thể của quốc gia mình.

Nhóm Egmont: Nhóm các Đơn vị tình báo tài chính Egmont (Nhóm Egmont) là một tổ chức toàn cầu được thành lập năm 1995 với mục tiêu (i) kết nối, thúc đẩy hợp tác quốc tế trong trao đổi thông tin tình báo tài chính giữa các Đơn vị tình báo tài chính (FIU); (ii) đào tạo và nâng cao năng lực, chia sẻ kinh nghiệm giữa các FIU; (iii) thúc đẩy tính độc lập của FIU và thúc đẩy việc thành lập FIU tại các quốc gia chưa có FIU