“Cánh tay nối dài” trong phát triển cây trồng chủ lực ở Tây Nguyên

Những “điểm nghẽn” chưa dễ vượt qua

Theo thống kê mới nhất, Tây Nguyên chiếm tới 92,4% diện tích và 98,7% sản lượng cà phê cả nước; 67,8% diện tích và 75,6% sản lượng hồ tiêu; riêng sầu riêng đã vươn lên vị thế “thủ phủ” với hơn 90.000ha, sản lượng ước đạt 673.900 tấn. Trong 9 tháng năm 2025, kim ngạch xuất khẩu của ba mặt hàng chủ lực này đạt những con số ấn tượng: cà phê 6,98 tỷ USD, hồ tiêu 1,2 tỷ USD, sầu riêng 2,5 - 2,6 tỷ USD, góp phần quan trọng vào bức tranh tăng trưởng của nông nghiệp Việt Nam.

Tuy nhiên, nông nghiệp Tây Nguyên vẫn tồn tại nhiều “nút thắt” cần tháo gỡ. Câu chuyện về mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói, kiểm soát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật hay kỹ thuật canh tác đồng bộ vẫn còn là bài toán nan giải. Liên kết chuỗi giá trị giữa sản xuất – chế biến – tiêu thụ vẫn lỏng lẻo, khiến nông dân dễ tổn thương trước biến động thị trường.

Trong bối cảnh ấy, hệ thống khuyến nông nổi lên như một lực lượng âm thầm nhưng vô cùng quan trọng, là cầu nối giữa khoa học kỹ thuật với người nông dân, giữa chính sách với thực tiễn đồng ruộng và là “cánh tay nối dài” của ngành nông nghiệp Tây Nguyên.

Nhiều chương trình, mô hình khuyến nông trong những năm qua đã góp phần thay đổi diện mạo vùng đất này. Đáng chú ý nhất “Đề án tái canh cà phê giai đoạn 2021 – 2025”, đến nay đã thực hiện được 74.503ha, đạt 82% kế hoạch. Những giống cà phê mới được đưa vào sản xuất có khả năng kháng sâu bệnh, năng suất cao, chất lượng đạt chuẩn xuất khẩu. Kết hợp với công nghệ tưới tiết kiệm, bón phân hợp lý và liên kết với doanh nghiệp rang xay, năng suất bình quân tăng 15 - 20%, lợi nhuận tăng 25 - 30%.

Không dừng lại ở đó, các mô hình canh tác cà phê thông minh, sử dụng phân bón tiên tiến và trồng xen canh hợp lý, đã giúp năng suất tăng trên 15%, cải thiện rõ rệt hiệu quả kinh tế. Mô hình Better Life Farming, canh tác tiên tiến trên cây cà phê và sầu riêng đã chứng minh tính hiệu quả: sâu bệnh giảm 80 - 90%, năng suất tăng thêm 10%, đồng thời bảo đảm an toàn cho môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Công tác khuyến nông đóng vai trò thiết thực trong việc giúp thu hẹp khoảng cách giữa nông dân với tri thức và thị trường

Khuyến nông và hành trình đồng hành cùng nông dân

Tại các buổi tọa đàm, hội thảo, cán bộ khuyến nông và nông dân cùng ngồi lại để trao đổi từng vấn đề cụ thể: từ kỹ thuật chăm sóc, quản lý dịch hại đến giải pháp sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật. Nhiều ý kiến nhấn mạnh tầm quan trọng của ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong canh tác, hay quản lý mã số vùng trồng để đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.

Một xu thế mới đang hình thành, khuyến nông không chỉ là hoạt động của Nhà nước mà còn có sự chung tay tích cực của khu vực tư nhân. Doanh nghiệp và hợp tác xã giờ đây trở thành những “đối tác chủ động” trong hệ thống khuyến nông.

Tiêu biểu là Công ty TNHH MTV Xuất nhập khẩu 2/9 Đắk Lắk (Simexco Daklak) đã liên kết với hơn 50.000 hộ nông dân trồng cà phê bền vững. Doanh nghiệp đã ứng dụng Zalo Chatbot AI để tư vấn kỹ thuật trực tuyến, cập nhật thông tin về canh tác bền vững, phân bón, phòng trừ sâu bệnh theo tiêu chuẩn quốc tế IPM. Cùng với fanpage và các kênh tương tác số, Simexco hình thành một hệ sinh thái khuyến nông số giúp nông dân dễ dàng kết nối, chia sẻ kinh nghiệm, đáp ứng yêu cầu truy xuất nguồn gốc và tiêu chuẩn “không gây mất rừng” (EUDR) của châu Âu.

“Đột phá về khoa học – công nghệ và chuyển đổi số sẽ là động lực then chốt giúp nông nghiệp Đắk Lắk bứt phá. Khuyến nông phải là cầu nối đưa tiến bộ kỹ thuật từ viện, trường, doanh nghiệp đến với người dân”, ông Nguyễn Thiên Văn, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk chia sẻ.

Không chỉ doanh nghiệp lớn, các HTX kiểu mới cũng đang chứng minh vai trò tích cực trong khuyến nông. HTX Nông nghiệp dịch vụ Thanh Bình Ea Sar (xã Ea Knốp) phối hợp cùng ngành khuyến nông tổ chức tập huấn kỹ thuật, chuyển đổi số, đưa sản phẩm quả vải lên sàn thương mại điện tử, mở rộng xuất khẩu.

Tuy nhiên, chặng đường phía trước vẫn còn nhiều thử thách. Theo các chuyên gia, tại các tỉnh Tây Nguyên, đội ngũ cán bộ khuyến nông vẫn thiếu kỹ năng công nghệ số, trong khi nhiều nông dân còn e ngại với các ứng dụng thông minh. Cơ sở dữ liệu nông nghiệp chung chưa được hình thành, khiến thông tin bị phân tán, việc triển khai nhật ký điện tử hay truy xuất nguồn gốc còn khó khăn.

Để khuyến nông thực sự trở thành “cánh tay nối dài” bền vững, cần đầu tư bài bản cho hạ tầng số, cơ sở dữ liệu và đào tạo con người – từ cán bộ đến nông dân. Tây Nguyên đang chuyển mình trong làn sóng nông nghiệp số. Những người làm khuyến nông không chỉ mang theo cuốn sổ ghi chép và chiếc cuốc, mà còn mang trong tay chiếc điện thoại thông minh, nơi chứa đựng tri thức, bản đồ vùng trồng, thông tin thị trường, dự báo thời tiết và cả những video hướng dẫn kỹ thuật.

Từ những buổi tập huấn nhỏ trên rẫy cà phê đến những ứng dụng AI tư vấn từ xa, công tác khuyến nông tại các tỉnh Tây Nguyên đang từng bước thay đổi diện mạo sản xuất nông nghiệp, giúp nông dân đi từ kinh nghiệm sang tri thức, từ sản xuất nhỏ lẻ đến canh tác bền vững và hội nhập.