Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh: Tháo “nút thắt” thể chế, mở cơ hội cho doanh nghiệp

Ngày 18/12/2025, tại Hà Nội, dưới sự chỉ đạo của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp với các cơ quan liên quan tổ chức Diễn đàn “Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch: Thách thức và cơ hội cho doanh nghiệp”.

Toàn cảnh Diễn đàn

Thể chế đã có bước tiến, nhưng vẫn còn nhiều điểm nghẽn

Thực tế cho thấy, trong những năm qua, Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản pháp luật quan trọng liên quan đến lĩnh vực năng lượng, tạo nền tảng cho sự phát triển nhanh của ngành điện, dầu khí và năng lượng tái tạo. Sản lượng năng lượng duy trì mức tăng trưởng cao, bình quân khoảng trên dưới 10%/năm; một số lĩnh vực, đặc biệt là dầu khí, tiếp tục giữ vai trò chủ lực trong phát triển kinh tế đất nước. Thị trường năng lượng Việt Nam cũng từng bước hình thành và được định hướng phát triển theo lộ trình đối với từng phân ngành.

Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia, hệ thống pháp luật hiện hành vẫn tồn tại không ít bất cập. Sự chồng chéo, thiếu thống nhất giữa Luật Điện lực, Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Đất đai, Luật Bảo vệ môi trường… đã dẫn tới khoảng trống pháp lý, thủ tục phức tạp, kéo dài thời gian triển khai dự án, làm gia tăng chi phí tuân thủ và rủi ro cho doanh nghiệp.

Phát biểu tại Diễn đàn, ông Hoàng Quang Phòng – Phó Chủ tịch VCCI nhấn mạnh, ngành năng lượng Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, cơ bản đáp ứng các mục tiêu của Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia tầm nhìn đến năm 2050. Tuy nhiên, để phát triển bền vững và khắc phục những bất cập hiện nay, ngành năng lượng cần tuân thủ nghiêm ngặt các chuẩn mực của cơ chế thị trường.

Phó Chủ tịch VCCI Hoàng Quang Phòng phát biểu khai mạc

Theo ông Hoàng Quang Phòng, xu thế phát triển năng lượng thế giới trong những năm tới sẽ tập trung mạnh vào chuyển dịch năng lượng, thực thi các chính sách ứng phó biến đổi khí hậu và tăng cường an ninh năng lượng. Trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế cao, việc bảo đảm cung ứng đầy đủ năng lượng cho phát triển kinh tế – xã hội đòi hỏi phải có các giải pháp đồng bộ, tháo gỡ kịp thời các rào cản thể chế, với sự tham gia của các ngành, các cấp và địa phương. Trên cơ sở đó, VCCI kiến nghị Bộ Công Thương trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Điều chỉnh Quy hoạch năng lượng quốc gia, làm cơ sở pháp lý quan trọng để triển khai các dự án, bảo đảm an ninh năng lượng trong giai đoạn tới.

Từ góc độ hoạch định chính sách, ĐBQH Nguyễn Quang Huân – Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Halcom Việt Nam cho rằng, xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch là yêu cầu đặc biệt quan trọng trong bối cảnh ngành năng lượng Việt Nam đang đứng trước sức ép lớn từ chuyển dịch xanh và hội nhập quốc tế.

Hiện nay Việt Nam vẫn chưa có hành lang pháp lý hoàn chỉnh cho thị trường điện bán buôn cạnh tranh, cơ chế hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA) hay thị trường tín chỉ carbon – những công cụ then chốt của thị trường năng lượng hiện đại. Thực tiễn cho thấy, cơ chế giá năng lượng chưa phản ánh đầy đủ chi phí và rủi ro, làm giảm động lực đổi mới công nghệ và gây khó khăn cho nhà đầu tư.

Bên cạnh đó, cơ chế điều chỉnh giá điện còn chậm, thiếu tính dự báo; cơ quan điều tiết năng lượng chưa đủ độc lập; dữ liệu thị trường như giá giao dịch, phụ tải, phương thức vận hành hệ thống… chưa được công bố minh bạch. Việc ứng dụng công nghệ số, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo trong giám sát thị trường còn hạn chế, khiến hoạt động quản lý chủ yếu mang tính thủ công, phản ứng chậm trước các biến động. Theo đó, nếu không cải cách kịp thời, thị trường năng lượng sẽ khó thu hút được nguồn lực xã hội, đặc biệt là đầu tư tư nhân và đầu tư nước ngoài, trong khi nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội ngày càng lớn, ông Huân nhấn mạnh.

ĐBQH Nguyễn Quang Huân – Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Halcom Việt Nam

Doanh nghiệp kỳ vọng không gian mới từ thị trường cạnh tranh

Chia sẻ tại diễn đàn, ông Đinh Quang Thịnh – Phó Chủ tịch HĐQT CTCP Đầu tư Năng lượng Xanh (GEI) cho rằng, chuyển đổi xanh không còn là lựa chọn mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc. Với cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, Việt Nam đã xác lập lộ trình chuyển đổi năng lượng rõ ràng, trong đó các cơ chế như DPPA, thị trường tín chỉ carbon được kỳ vọng tạo thêm động lực cho nền kinh tế.

Thực tế, nhiều doanh nghiệp đã chủ động đầu tư điện mặt trời áp mái, điện gió, ứng dụng công nghệ số trong quản lý năng lượng. Tuy nhiên, quá trình này vẫn đối mặt nhiều thách thức do hạ tầng chưa đồng bộ, chính sách chưa đủ linh hoạt, thủ tục còn phức tạp và chi phí đầu tư cao. Từ đó, doanh nghiệp kiến nghị sớm hoàn thiện khung pháp lý cho năng lượng tái tạo; đẩy mạnh tín dụng xanh, hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa; tăng cường hợp tác công – tư trong đầu tư hạ tầng truyền tải, lưu trữ; đồng thời chú trọng đào tạo nguồn nhân lực cho chuyển đổi năng lượng.

Theo ông Nguyễn Anh Tuấn – Chủ tịch Hiệp hội Đầu tư nước ngoài, hiện nay các nhà đầu tư nước ngoài đặc biệt quan tâm đến chính sách năng lượng, giá điện và độ ổn định của thị trường. Việc nguồn cung điện thời gian gần đây được cải thiện là tín hiệu tích cực, song về dài hạn, thị trường năng lượng cần vận hành theo cơ chế cạnh tranh, minh bạch để bảo đảm lợi ích quốc gia. Giá điện hiện nay vẫn mang tính bao cấp ở mức độ nhất định. Khi giá điện phản ánh đúng cung – cầu thị trường, dù chi phí có thể tăng, nhưng sẽ tạo động lực cho đầu tư, đổi mới và sử dụng năng lượng hiệu quả hơn. Điều quan trọng là cần có lộ trình rõ ràng, đồng thời có chính sách hỗ trợ riêng cho các đối tượng yếu thế.

Các diễn giả tham gia diễn đàn

Có thể thấy, diễn đàn được tổ chức trong bối cảnh Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 70 về bảo đảm an ninh năng lượng Quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và Quốc hội thông qua Nghị quyết về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026–2030. Thông qua diễn đàn, các diễn giả cũng đã thảo luận nhiều vấn đề mang tính nền tảng đối với quá trình xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch, như: xây dựng cơ chế giá điện – yếu tố cốt lõi của thị trường điện cạnh tranh; đầu tư và nâng cấp hạ tầng hệ thống điện và thị trường điện; phát triển lưới điện thông minh; cơ chế quản lý và điều tiết việc sử dụng nhiên liệu sơ cấp cho phát điện, đặc biệt là khí và giá khí trộn nhằm bảo đảm hiệu quả kinh tế và an ninh năng lượng; đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong toàn ngành năng lượng….