Khi nào SME nên mở rộng, khi nào nên “co lại”?

Câu hỏi quan trọng không phải là “làm sao để phát triển”, mà là “đã sẵn sàng để phát triển chưa”. Doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) chỉ nên mở rộng khi hệ thống hiện tại đã chứng minh được khả năng vận hành ổn định. Một chi nhánh đầu tiên phải có lợi nhuận thực, đội ngũ phải vận hành gần như tự chủ, và quy trình phải được chuẩn hóa. Khi doanh nghiệp chưa có khả năng nhân bản mô hình mà vẫn phụ thuộc quá nhiều vào cá nhân lãnh đạo, việc mở rộng chẳng khác nào sao chép lỗi hệ thống ra nhiều nơi hơn. Phát triển bền vững không đến từ việc làm thêm, mà đến từ việc làm chuẩn trước khi làm nhiều.

Ngược lại, “co lại” không phải là thất bại. Đôi khi, đó là hành động khôn ngoan nhất mà một chủ doanh nghiệp có thể làm. Khi nhận thấy doanh thu tăng nhưng lợi nhuận giảm, khi thấy nhân sự mệt mỏi mà hiệu suất không đổi, khi dòng tiền bắt đầu căng thẳng, đó là lúc cần dừng lại để đánh giá. “Co lại” giúp doanh nghiệp loại bỏ phần mỡ thừa, tập trung vào lõi giá trị thật sự. Nhiều công ty từng sống sót qua khủng hoảng nhờ dám thu hẹp để tái cơ cấu, trong khi những đơn vị cố mở rộng bằng mọi giá lại sụp đổ vì thiếu nền tảng vững chắc.

Mở rộng hay co lại, cả hai đều là chiến lược, không phải cảm xúc.

Thời điểm mở rộng đúng đắn là khi thị trường kéo bạn đi, chứ không phải khi bạn đẩy mình đi. Khi sản phẩm hoặc dịch vụ đã có sức hút tự nhiên, khách hàng quay lại thường xuyên, quy trình nội bộ trơn tru, và đội ngũ có thể đảm nhận nhiều hơn mà không cần bạn kiểm soát sát sao, đó là tín hiệu bạn có thể phát triển. Mở rộng lúc này không chỉ là thêm chi nhánh, mà là nhân bản thành công đã được kiểm chứng. Còn nếu doanh nghiệp đang phải gồng mình để duy trì doanh số, đang dùng khuyến mãi để kéo khách, hay đang lệ thuộc quá nhiều vào cá nhân lãnh đạo thì mở rộng chỉ khiến áp lực nhân đôi.

Một yếu tố quan trọng khác là năng lực quản trị của người đứng đầu. Khi quy mô tăng, doanh nghiệp không chỉ cần thêm vốn, mà cần thêm năng lực quản lý hệ thống phức tạp hơn. Có chủ doanh nghiệp giỏi bán hàng, giỏi tạo thương hiệu, nhưng lại chưa kịp nâng cấp năng lực quản trị. Họ vẫn muốn kiểm soát mọi thứ, vẫn làm theo cảm tính, vẫn xử lý sự vụ thay vì xây hệ thống. Mở rộng trong tình trạng đó chẳng khác nào xây thêm tầng mà không gia cố móng. Đến một lúc, chỉ cần một sai lầm nhỏ cũng đủ khiến toàn bộ cấu trúc sụp đổ.

Ngược lại, việc “co lại” có thể trở thành đòn bẩy chiến lược nếu được thực hiện đúng cách. Thu hẹp danh mục sản phẩm, đóng những chi nhánh hoạt động kém, hoặc tinh gọn đội ngũ không hiệu quả, đó không phải là sự yếu kém, mà là sự dũng cảm của người lãnh đạo biết chọn điều quan trọng. Khi năng lượng và nguồn lực được tập trung vào phần cốt lõi, doanh nghiệp sẽ hồi phục nhanh hơn và sẵn sàng bật lên khi cơ hội mới đến.

Mở rộng hay co lại, cả hai đều là chiến lược, không phải cảm xúc. Mở quá sớm sẽ làm bạn cạn kiệt, co quá lâu sẽ khiến bạn tụt hậu. Người lãnh đạo thông minh không bị ám ảnh bởi quy mô, mà bị thôi thúc bởi hiệu quả và độ bền. Họ biết khi nào cần tăng tốc, khi nào cần phanh lại, và quan trọng hơn hết, họ hiểu rằng phát triển thật sự không nằm ở việc to hơn, mà ở việc vững hơn.