Kinh nghiệm xử lý nợ xấu thế giới: Cần thành lập AMC quốc gia

AMC quốc gia

Nợ xấu tăng cao đang gây nhiều hệ lụy cho nền kinh tế, đòi hỏi phải khẩn trương được xử lý. Thế nhưng, xử lý nợ xấu là một vấn đề rất phức tạp. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy những quốc gia có mức nợ cao như Trung Quốc (1995-1996) với tỷ lệ nợ xấu trên tổng dư nợ lên tới 40%, Nhật Bản 9,3% (2002), Mexico 35,4% (1997) đã phải tiến hành những biện pháp khác nhau để xử lý nợ xấu.

Bên cạnh đó, việc xử lý nợ xấu phải được tiến hành song song với quá trình cơ cấu lại hoạt động của các DN, cơ cấu lại nền kinh tế. Nguồn tài chính để xử lý nợ xấu ban đầu thường do ngân sách Nhà nước (NSNN) bỏ ra với nhiều hình thức khác nhau như cấp ngân sách, trái phiếu và các khoản vay khác.

Nợ xấu của hệ thống ngân hàng hiện liên quan đến nhiều lĩnh vực kinh tế

Đơn cử Trung Quốc là quốc gia có nhiều nét tương đồng với Việt Nam đã thực hiện 3 biện pháp tái cấu trúc nợ của DNNN. Phương thức thứ nhất, là thông qua hệ thống ngân hàng và được thực hiện thông qua Quỹ bảo hiểm tiền gửi của ngân hàng. Phương thức thứ hai, thông qua nguồn từ NSNN và Chính phủ bơm vốn cho các DNNN để trả nợ ngân hàng. Phương thức thứ ba, là thông qua các định chế tài chính trung gian, thực chất của biện pháp này là chuyển nợ thành cổ phần.

Theo kết quả mà Trung Quốc đã xử lý nợ xấu từ 3 biện pháp trên thì cách tốt nhất là xử lý nợ xấu thông qua các định chế trung gian. Trong giai đoạn xử lý nợ xấu khối DNNN, Ủy ban Quản lý giám sát tài sản Nhà nước Trung Quốc (SASAC) đóng vai trò trung tâm trong quá trình xử lý nợ và phân loại nợ cũng như đàm phán với các DN, các chủ nợ để đưa ra các phương án mua lại hay tham gia vào quá trình tái cấu trúc DNNN.

SASAC cùng với 4 công ty lớn quản lý tài sản Nhà nước (AMC) gồm: Công ty Quản lý tài sản Đông Phương, Công ty Quản lý tài sản Tín Đạt, Công ty Quản lý tài sản Hoa Dung, Công ty Quản lý tài sản Trường Thành đã góp phần phát triển thị trường mua bán nợ ở Trung Quốc. Và thị trường mua bán nợ được chia thành thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp.

Ở thị trường sơ cấp các AMC tiến hành mua lại nợ xấu của các DN hay tài sản xấu của các NHTM, sau đó một phần được xử lý trực tiếp, một phần được bán lại trên thị trường thứ cấp. Trong kết quả điều tra các nhà đầu tư mua bán nợ trên thị trường tài sản Trung Quốc năm 2008, có đến 41,13% nhà đầu tư có xu hướng mua những gói tài sản, 58,87% có xu hướng mua những tài sản đã phân tách. Điều này cho thấy, các nhà đầu tư có xu hướng đầu tư vào những khoản tài sản xấu được liệt kê rõ ràng, giá trị nhỏ, đã được phân tách.

Cũng xử lý nợ xấu thông qua Tổng công ty tái thiết công nghiệp (IRCJ), Nhật Bản đã định vị IRCJ có một vai trò quan trọng trong xử lý nợ kết hợp với tái cấu trúc của các DN. Việc phục hồi nợ thông qua tái cấu trúc được IRCJ thực hiện qua từng bước: Tiết giảm các khoản nợ của các DN từ các ngân hàng, bơm vốn trực tiếp hoặc kêu gọi các nhà đầu tư bơm vốn vào DN.

Tham gia vào quá trình tái cấu trúc làm sạch tình hình tài chính của DN, nâng cao năng lực quản trị DN cũng như phát triển mảng kinh doanh của DN. Tuy nhiên, IRCJ không tham gia vào quá trình kinh doanh mà chỉ đóng vai trò là cơ quan hỗ trợ DN trong việc xây dựng các chiến lược kinh doanh, giúp DN cải thiện trình độ của đội ngũ quản lý. Khi hoàn thành tái cấu trúc Tổng công ty này rút vốn khỏi DN thông qua các hoạt động mua bán và sáp nhập.

Tính đến cuối năm 2006, trước khi giải thể, IRCJ đã hỗ trợ xử lý nợ xấu và tái cấu trúc cho 41 công ty, loại bỏ 10% tổng số nợ xấu và giảm tỷ lệ nợ xấu còn 1,8% vào tháng 3/2006. Hệ thống ngân hàng Nhật Bản đã phải sử dụng tương đương khoảng 25% GDP để tiến hành xử lý nợ, trong đó Chính phủ đóng góp 7% GDP.

Định giá nợ xấu

Điều quan trọng nhất trong việc xử lý nợ xấu là công tác định giá nợ xấu. Đối với mỗi quốc gia, hoạt động tiếp nhận nợ xấu được áp dụng theo nhiều cách khác nhau và phụ thuộc vào hành lang pháp lý, chính sách của mỗi quốc gia đó. Đơn cử tại Hàn Quốc, Công ty Quản lý tài sản Hàn Quốc (KAMCO) mua các khoản nợ xấu của các tổ chức tài chính dựa trên các tiêu chí nhất định, bằng nhiều phương pháp khác nhau. Khi một tổ chức tài chính đề nghị bán nợ xấu, KAMCO sẽ phân tích, định giá và đàm phán với bên bán về giá bán cuối cùng.

Vào thời gian đầu, việc định giá nợ xấu của KAMCO được dựa trên khả năng mất vốn của các khoản nợ, theo các quy định về an toàn vốn. Vào giai đoạn sau, KAMCO tiến hành định giá nợ xấu dựa trên đặc điểm của từng khoản nợ. Tính trung bình, KAMCO trả 36% giá trị sổ sách các khoản nợ xấu công ty này mua (tức được chiết khấu 64%). Các khoản nợ xấu có thế chấp có giá trung bình bằng 67% giá trị sổ sách, còn các khoản nợ xấu không có thế chấp có giá trị trung bình khoảng 11% giá trị sổ sách.

Xét tổng thể thì KAMCO đã định giá cao hơn mức giá trung bình trong giai đoạn đầu. Sau đó, việc định giá sát với thị trường hơn, kích thích các công ty mua bán nợ xấu tư nhân tham gia mạnh hơn vào quá trình này.

Đối với Malaysia tiến hành xử lý nợ xấu thông qua Danaharta (Tập đoàn Quản lý tài sản của Malaysia). Danaharta sử dụng thẩm định độc lập để xác định giá trị của tài sản đảm bảo. Đối với nợ xấu không có tài sản đảm bảo, Danaharta định giá bằng 10% giá trị khoản nợ. Đối với những khoản vay lớn và khó định giá, Danaharta áp dụng một tỷ lệ phần trăm nhất định trên tổng giá trị. Tính đến cuối năm 2002, Danaharta đã tiếp nhận gần 20 tỷ ringgit nợ xấu danh nghĩa với tỷ lệ giá mua bằng 46%.

Trường hợp của Thái Lan, Tamc (Công ty Quản lý tài sản của Thái Lan) định giá nợ xấu bằng giá trị thị trường của các tài sản đảm bảo cho khoản nợ xấu đó đối với các tổ chức tài chính Nhà nước. Còn đối với các tổ chức tài chính tư nhân, Tamc định giá mua nợ bằng giá trị sổ sách trừ đi dự phòng rủi ro cho khoản nợ xấu đó.

Việc xử lý nợ xấu thành công còn phụ thuộc vào việc phân loại các khoản vay và nợ xấu của ngân hàng, mà vấn đề này không có một quy định chung trên phạm vi toàn cầu. Tuy nhiên, việc này được coi là một trong những chính sách thận trọng để đảm bảo hệ thống ngân hàng vận hành ổn định và có thể chịu được các cú sốc. Khi nợ xấu đã ở một phạm vi lớn, cần tới vai trò của Nhà nước mới có thể xử lý được, nhiều quốc gia đã thành lập các AMC quốc gia.

Kinh nghiệm quốc tế đã cho thấy, trong khâu xử lý các khoản nợ xấu đã mua về, hay phục hồi giá trị các tài sản xấu, các AMC quốc gia muốn thành công phải lựa chọn cơ chế xử lý phù hợp với trình độ phát triển của thị trường tài chính quốc gia đó.

Hiện nay, Chính phủ Việt Nam đang xem xét thành lập Công ty mua bán nợ quốc gia. Nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng, ý tưởng này là cần thiết, nhằm khơi thông dòng vốn đang tắc nghẽn từ ngân hàng đến DN. Vì với khoảng 20 Công ty mua bán tài sản và xử lý nợ của các NHTM, khó xử lý khối nợ xấu khá lớn và liên quan đến rất nhiều lĩnh vực như hiện nay.

Quang Anh