Những bức huyết họa chân dung Bác Hồ

Hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh bao giờ cũng là đề tài lớn cho bất cứ họa sĩ nào, trong suốt cuộc đời sáng tạo của mình.

Sự nghiệp hội họa cách mạng của nhiều họa sĩ trong và ngoài quân đội luôn luôn gắn bó với tư tưởng, đạo đức của Người và lấy đó là kim chỉ nam cho con đường hội họa của mình. Cho dù có những họa sĩ không được may mắn gặp Bác, nhưng khao khát vẽ hình ảnh Bác và hướng tới cuộc sống của Bác để tạo niềm tin và sức mạnh sáng tạo của mình thì luôn cháy bỏng trong tim.

Trên con đường phát triển của nền hội họa cách mạng ấy, không ít họa sĩ đã từng lấy máu mình để vẽ chân dung Người trong niềm xúc động mạnh mẽ, trong hoàn cảnh một mất một còn của cuộc chiến đấu.

Trong số đó, trước hết ta phải kể đến họa sĩ - Nghệ sĩ nhân dân (NSND) Hoàng Tuyển (mất năm 1999). Theo thời gian, ông là họa sĩ đầu tiên vẽ chân dung Bác Hồ bằng máu, vào tháng 10/1945. NSND Hoàng Tuyển sinh năm 1912 tại Tiền Giang, là họa sĩ trang trí mỹ thuật sân khấu cho các đoàn cải lương Nam bộ ngày đó.

Ông là một trong những nghệ sĩ tham gia phong trào hoạt động kháng chiến rất tích cực. Thành công của cuộc cách mạng Tháng Tám đã làm lay động mạnh mẽ tâm hồn ông. Hình ảnh Bác đọc Tuyên ngôn độc lập ở Quảng trường Ba Đình vào tháng 9/1945 đã gây xúc động sâu sắc trong trái tim người họa sĩ trẻ lúc đó.

Vào một ngày đầu tháng 10/1945, trong giây phút thăng hoa với ý tưởng sáng tạo, ngay lập tức ông đã trích máu tay mình để vẽ bức chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh. Tác phẩm đã được trưng bày tại cuộc triển lãm ở thị xã Gò Công, gây tiếng vang sâu rộng và đã được một nhân sĩ tên là Trương Văn Huyên mua với một số tiền rất lớn. Ngay lập tức số tiền này được họa sĩ Hoàng Tuyển nộp vào Quỹ “Tuần lễ vàng”, với mục đích góp phần kinh phí cho cách mạng hoạt động.

Trong thời gian sau này, họa sĩ còn vẽ nhiều chân dung Bác Hồ để làm giải thưởng cho phong trào thi đua trong quân đội hoặc các đơn vị, đoàn thể hoạt động văn hóa văn nghệ. Với công trạng và thành tựu sáng tạo nghệ thuật hội họa cách mạng, họa sĩ Hoàng Tuyển đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu NSND cao quý vào năm 1993.

Người thứ hai vẽ chân dung Bác Hồ bằng máu, chính là họa sĩ kiêm điêu khắc gia Diệp Minh Châu, quê ở Bến Tre. Tác phẩm của Diệp Minh Châu được thực hiện vào năm 1947, cũng vào dịp chào mừng Lễ Độc lập-Quốc khánh, với hình tượng Bác Hồ cùng ba em nhỏ đại diện ba miền Bắc-Trung-Nam trên một tấm lụa, chiến lợi phẩm của các chiến sĩ.

Họa sĩ Diệp Minh Châu đã rạch tay mình lấy máu để vẽ chân dung Bác trong niềm xúc động cuộn trào, khi được nghe lại giọng nói của Bác Hồ đọc Tuyên ngôn độc lập, trong tiếng hát của thiếu nhi vang lên với bài “Ca ngợi Hồ Chủ tịch” của nhạc sĩ Lưu Hữu Phước tại chiến khu Đồng Tháp Mười.

Hai năm sau, tác phẩm này được mang từ Nam bộ ra chiến khu Việt Bắc để gửi tặng Bác Hồ cùng với bức tâm thư “Kính gửi Cha già Hồ Chí Minh” của họa sĩ Diệp Minh Châu. Phía góc trái bức tranh vẽ bằng máu, họa sĩ Diệp Minh Châu còn viết chữ bằng bút màu đỏ với những lời đầy xúc động: “Thay mặt cho nghệ sĩ Nam bộ, con xin kính dâng Cha già Hồ Chí Minh một tác phẩm sáng tạo trong những phút say sưa nhất của đời con và cũng là tác phẩm mà chính Cha đã tạo nên”.

Hiện nay, tác phẩm này đang được lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia và là một minh chứng cho tình cảm của nhân dân miền Nam với Bác Hồ và niềm tin mãnh liệt vào ngày thống nhất đất nước.

Họa sĩ Ngô Quang Nam là người thứ ba đã vẽ chân dung Bác Hồ bằng máu của mình vào tháng 9/1969, khi còn đang chữa bệnh ở nước ngoài. Vào thời gian này, ông đang tu nghiệp ở Viện hàn lâm Mỹ thuật Prague (Tiệp Khắc cũ). Họa sĩ Ngô Quang Nam nguyên là Vụ trưởng Vụ Mỹ thuật (Bộ Văn hóa -Thể thao lúc đó).

Ông kể, khi còn đang nằm viện chữa bệnh thì bất ngờ nghe tin Bác mất, không kìm được nỗi xúc động nghẹn trong trái tim, ông đã lấy máu ở tay mình vẽ chân dung Bác trong niềm tiếc thương vô hạn.

Cùng với đó, ông còn viết những dòng thơ cảm tác đầy xúc động, ghi bên: “Chúng con quê ở trăm miền - Dù trong Nam hay ngoài Bắc - Dù xa quê hương vạn dặm - Trong tim vẫn có máu Bác chuyển hồi - Nay Bác đã mất rồi - Tim chúng con như ngừng đập -Bác ơi!”.

Sau này họa sĩ Ngô Quang Nam đã tặng bức huyết họa chân dung Bác cho Bảo tàng Hồ Chí Minh, nhân dịp kỷ niệm lần thứ 110 năm Ngày sinh của Bác.

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ xâm lược đã có một đội ngũ họa sĩ khá đông đảo trưởng thành. Họ là cán bộ văn hóa, hay là chiến sĩ trực tiếp cầm súng ngoài mặt trận, nhưng đều có những sáng tạo xứng tầm với cuộc chiến thần thánh của dân tộc ta.

Trong thời gian này, nổi lên câu chuyện họa sĩ - chiến sĩ Lê Duy Ứng trong lúc “một sống hai chết” đã lấy máu của mình vẽ chân dung Bác Hồ để lấy lại sức mạnh của người chiến sĩ giải phóng quân, vào năm 1975.

Họa sĩ Lê Duy Ứng, quê ở Quảng Bình, nhưng theo học Đại học Mỹ thuật ở Hà Nội. Ông đã theo tiếng gọi của đất nước xung phong vào quân ngũ lúc còn đang học năm thứ ba. Khi chỉ còn hai ngày nữa là nước nhà thống nhất, đoàn xe tăng của ông đã bị trúng đạn của địch và ông bị thương hỏng đôi mắt.

Trong giây phút trào dâng nỗi xúc động ấy, ông nhớ đến Bác Hồ và đã cắn tay mình lấy máu để vẽ. Hình tượng Bác Hồ hiện lên trong ánh sáng lờ mờ, đùng đục cùng khói đạn, nhưng lại bừng sáng trong tâm hồn người chiến sĩ. Vẽ xong chân dung Bác, ông đã ngất lịm đi trong tiếng đạn, tiếng pháo gầm gào khốc liệt.

Giờ đây, họa sĩ Lê Duy Ứng là đại tá quân đội và vẫn không ngừng sáng tạo nghệ thuật. Mỗi bức họa của ông được vẽ bằng ánh sáng trái tim, bằng nỗi khao khát được nhìn thấy ánh sáng như ngày nào. Ông lao động và sáng tạo với niềm lạc quan ấy. Và có thể coi bức huyết họa chân dung Bác Hồ năm 1975 là điểm khởi đầu cho sự nghiệp hội họa cách mạng của đại tá, họa sĩ Lê Duy Ứng.

…Theo năm tháng và gắn bó với cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc, mỗi bức huyết họa không chỉ còn là của riêng mỗi người nữa, mà đã là tình cảm của muôn người, đối với vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc ta - Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đạo đức và tư tưởng của Người là ánh sáng, là niềm tin bất tận cho mọi nguồn sáng tạo nghệ thuật, mà hội họa, mà những bức vẽ bằng máu đã thể hiện điều đó.

Chung Tử