Chỗ đứng của tượng đài

Nhiều người kêu tượng đài Hà Nội chưa phong phú và đa dạng. Lại có người chê lịch sử tượng đài chưa xứng tầm với một thủ đô ngàn năm văn hiến. Nhưng vẫn có người khen rằng những biểu tượng của mảnh đất Thăng Long - Hà Nội, tuy khiêm tốn nhưng có chiều sâu lịch sử, ghi dấu được tiến trình phát triển của một thủ đô trải qua những năm tháng chiến tranh khốc liệt và dựng xây, ngày một đàng hoàng to đẹp hơn.

Tuy nhiên, về mặt nào cũng cần phải thấy rõ những biểu tượng mang tính quảng trường và đạt được tiêu chí văn hóa cộng đồng, thì tượng đài của Hà Nội còn nhiều chuyện phải bàn. Bởi lẽ bao giờ chúng cũng gắn liền với một không gian kiến trúc, mà trong nhiều dự án xây dựng, các nhà hoạch định vẫn chưa có sự quan tâm thỏa đáng.

Chính vì lẽ đó, các tác giả đã phải mất nhiều công sức tìm cho được một không gian thỏa đáng cho tượng của mình. Trong đó có không ít người đã thành công. Trước hết, đó là cụm tượng “Cảm tử cho Tổ quốc quyết sinh” của tác giả Phạm Kim Giao, ở cạnh đền Bà Kiệu.

Phải nói bức tượng này đã biết tự chọn một không gian đẹp, tạo được sự giao cảm của cộng đồng, hơn hẳn những bức tượng cùng đề tài được đặt ở chợ Đồng Xuân, hay ở vườn hoa Hàng Đậu, hoặc bức tượng về đề tài Công nông binh ở Cung văn hóa Hữu nghị dường như bị rơi vào quên lãng, bởi không chọn được một không gian thích hợp. Nên, mặc dù tuổi thọ của nó khá cao, nhưng không mấy người biết đến cho dù hàng ngày họ vẫn đi qua, mà không hề nhìn thấy.

Sau này, rút kinh nghiệm qua những không gian chật hẹp như với các bức tượng Lý Tự Trọng ở vườn hoa Thanh Niên, hay tượng anh Nguyễn Văn Trỗi ở công viên Thống Nhất, hoặc tượng đài “Chiến thắng Ngọc Hồi” và nhất là tượng đài “Quang Trung” tại Gò Đống Đa… các nhà quản lý Hà Nội xem ra, đã chú ý nhiều đến không gian cho tượng đài, tiêu biểu như Tượng đài Chiến sĩ trên đồi cao ở Sóc Sơn; Tượng “Lê - Nin” ở công viên Lê - Nin; tượng “Nguyễn Trãi” ở vườn hoa Hà Đông; Tượng “Bác Hồ và Bác Tôn” ở công viên Thống Nhất và đặc biệt là tượng đồng “Lý Thái Tổ” cao hơn 10m tại vườn hoa Chí Linh.

Đây là một quá trình tìm tòi và không ít cam go khi xác định cho được một không gian có sức hội tụ và soi rạng được ý tưởng lịch sử và văn hóa cộng đồng của tượng đài.

Riêng tượng “Lê - Nin” là một điển hình về sự thành công cho việc hòa nhập với không gian bốn mặt, khi được chọn vị trí như hiện nay. Tuy bức tượng khá gần Cột cờ Hà Nội, một biểu tượng của thủ đô, nhưng vẫn không bị chi phối và ảnh hưởng tới sự quan sát của mọi người.

Ở góc độ nào, dáng của bức tượng “Lê - Nin” cũng được hội tụ, với tư thế hướng về một tương lai. Hiệu quả ấy chính vì độ cao của tượng 7,9m, được đặt lùi vào khoảng gần một nửa chiều rộng của vườn hoa, tạo nên không gian rộng lớn về mọi phía, và đúng tầm mắt nhìn của người qua lại. Công trình này tồn tại từ năm 1985, đến nay vẫn là một mẫu mực cho việc nắm bắt nhạy cảm về bố cục, tạo được không gian lý tưởng cho một tác phẩm điêu khắc.

Trong các bản quy hoạch đô thị hiện đại của Hà Nội đều không thấy phần quy hoạch cho tượng đài. Chính sự thiếu hụt về chủ trương này đã dẫn đến việc các nhà điêu khắc giỏi bị bó tay và không được phát huy. Họ chỉ loay hoay làm ít tượng nhỏ, hoặc tham gia làm các vườn tượng lẻ tẻ ở nơi này nơi khác. Ngay cả đến dự án làm vườn tượng ở Công viên Tuổi Trẻ ngày nào cũng bị đổ vỡ, sau đó phải chuyển hết về bán cho khu du lịch Tuần Châu.

Từ sự thiếu mặn mà ấy, nên “văn hóa tượng đài” ở thủ đô còn rất khiêm tốn, các tác phẩm có chất lượng cao rất ít. Nghe nói, các nhà quy hoạch đang có những sự can thiệp vào các dự án kiến trúc và xây dựng khu đô thị, để dành lại không gian thích hợp cho những tượng đài phải có theo từng khu vực. Hy vọng những tượng đài trong tương lai sẽ không phải vất vả đi tìm chỗ đứng của mình.

Huy Khánh