Panama - Scandal tài chính chấn động nước Pháp cuối thế kỷ 19

Một khởi đầu không suôn sẻ

Năm 1880 công ty xây dựng kênh đào Panama đã được thành lập để tiến hành công việc xây dựng kênh đào nối liền hai bờ biển Thái Bình Dương và Đại Tây Dương. Ferdinand de Lesseps, giữ chức Chủ tịch và con trai ông ta - Charles de Lesseps, trở thành phó Chủ tịch của công ty.

Ngay sau khi thành lập, công ty Panama đã phát hành 600.000 cổ phiếu với giá trị 500 franc Pháp/cổ phiếu. Những người mua được yêu cầu phải thanh toán ngay 1/4 giá trị cổ phiếu, số còn lại công ty sẽ huy động khi cần thiết. Mọi việc diễn ra thuận lợi, toàn bộ cổ phiếu được bán hết vì vào thời điểm đó ai cũng biết về những thành công của công ty nhà Lesseps với kênh đào Suez.

Trên công trường xây dựng

Thế nhưng mấy ai học được chữ ngờ

Công việc xây dựng kênh đào Panama được bắt đầu vào ngày 1/1/1881. Sang năm 1882, khi số tiền huy động đã bắt đầu cạn, công ty quyết định phát hành trái phiếu nợ và tiếp tục thêm hai đợt như vậy nữa vào các năm tiếp theo. Theo tính toán tổng số nợ của công ty đã lên đến 400 triệu franc Pháp. Tín hiệu khủng hoảng đã đến khi công ty này phát hành trái phiếu lần thứ 3 thất bại. Và Công ty Panama buộc phải thương lượng lại cổ phần của mình với các ngân hàng.

Vận đen đủi của công ty Panama đến đúng lúc nước Pháp lâm vào khủng hoảng tài chính, giá cổ phiếu sụt giảm mạnh. Cổ phiếu của Panama cũng không nằm ngoài vòng xoáy này.

Năm 1885 Charles de Lesseps tiếp quản toàn bộ công việc quản lý công ty từ người cha của mình. Ông ta đã quyết định cải thiện công việc kinh doanh của công ty thông qua việc phát hành trái phiếu cho vay dài hạn, dự kiến thu về 600 triệu franc Pháp.

Tuy nhiên, việc phát hành trái phiếu với số lượng lớn như vậy gặp trở ngại về thủ tục pháp lý, bắt buộc phải nhận được sự đồng ý thông qua của Hạ viện và Thượng viện. Lesseps còn quyết định thực hiện nước cờ táo bạo là tiến hành vận động hành lang quy mô lớn với các nhà báo, các bộ trưởng và các nghị sĩ ở cả hai viện của Quốc hội Pháp.

Cuộc chiến xung quanh việc phê chuẩn của quốc gia đối với quyết định phát hành trái phiếu cho vay kéo dài khoảng ba năm. Trong khoảng thời gian đó, để tồn tại được Công ty Panama đã phải phát hành thêm hai khoản vay thông thường. Để thu hút các nhà đầu tư, công ty đã làm cho trái phiếu trở nên đặc biệt hấp dẫn bằng cách tăng lãi suất danh nghĩa 10% mỗi năm.

Đến tháng 4/1888, Hạ nghị viện Pháp thông qua các khoản cho vay, sau đó nó cũng đã nhận được sự chấp thuận của Thượng viện và Tổng thống. Số tiền tối đa của khoản vay đã được tăng lên đến 720 triệu franc Pháp, vượt xa dự tính ban đầu của Charles. Thế nhưng đợt phát hành trái phiếu vào tháng 6/1888 lại thất bại hoàn toàn – công ty chỉ thu về vỏn vẹn 254 triệu franc Pháp.

Hơn nữa, pháp luật yêu công ty phân chia số tiền đã thu thập thành quỹ dự trữ để thanh toán cổ tức và trả nợ trái phiếu. Viễn cảnh trước mắt đối với công ty Panama là hết sức tối tăm và không thể tránh khỏi phá sản.

Cái kết tất yếu

Cuối cùng thì kết cục tồi tệ đã đến với công ty này. Tòa án quận Seine đã quyết định thụ lý vụ án dân sự và bổ nhiệm những người quản lý tạm thời đối với công ty. Đến ngày 4/1/1889 toà án tuyên bố phá sản và thanh lý đối với Panama. Tổng số cá nhân bị ảnh hưởng bởi sự phá sản của công ty này vào khoảng 700.000 người và sự sụp đổ của nó đã làm rung chuyển toàn bộ nước Pháp, gây ra hậu quả kinh tế và chính trị vô cùng nặng nề.

Trong nhiều năm, công ty đã tiêu tốn trung bình 200 triệu franc/năm tiền tiết kiệm của người dân và khi tiến hành thanh lý, công ty đã không còn giá trị nào đáng kể để có thể thanh toán một phần ít nhất là món nợ đối với người sở hữu trái phiếu, chứ chưa nói đến các cổ đông.

Sau đó, báo chí Pháp đã khui ra bê bối xung quanh các vấn đề tham nhũng ở các quan chức cấp cao của nhà nước, các nghị sĩ lưỡng viện và các nhà báo. Họ đã chứng minh được các quan chức, các nhà lập pháp và nhà báo nổi tiếng đã nhận tiền của Công ty Panama để thực hiện các hành vi có lợi cho họ. Danh sách đen đã được tìm thấy và làm lộ ra cả âm mưu chính trị đằng sau vụ bê bối này.

Công tác điều tra đối với ban lãnh đạo công ty Panama đã kéo dài khoảng ba năm. Kết quả là Ferdinand và Charles đã bị toà án kết án 5 năm tù giam và phạt tiền.

Khôi Nguyên