“Giải mã” kịch hình thể Việt Nam

Còn yếu và thiếu…

Bằng ngôn ngữ riêng của mình, kịch hình thể đang tiệm cận với các vấn đề thời sự nóng bỏng trong cuộc sống, xã hội. Nhưng thực tế cho thấy, nhiều năm qua kịch hình thể Việt Nam luôn trong tình cảnh “trầm lặng”. Nhiều khán giả cho rằng, do mới du nhập vào Việt Nam và để “hiểu” được một vở kịch hình thể là tương đối khó, nói đúng hơn bộ môn nghệ thuật này kén khán giả nên chưa phát triển là đúng.

Tuy nhiên, những người trong cuộc và có liên quan mới biết thực sự vì sao kịch hình thể Việt Nam đang bị “trói chân”, đồng thời chưa thể tỏa sáng bên các loại hình nghệ thuật sân khấu khác.

Cảnh trong vở kịch hình thể "Nguyễn Du và Kiều"

Theo Nhà hát Tuổi trẻ - đơn vị tiên phong và cũng là duy nhất ở Việt Nam xây dựng, phát triển kịch hình thể, thì loại hình nghệ thuật này bắt đầu xuất hiện ở Việt Nam vào những năm 90 của thế kỷ XX, với vở diễn đầu tiên “Giấc mơ hạnh phúc” do Nghệ sĩ nhân dân (NSND) Lê Hùng dàn dựng, NSND Lan Hương độc diễn đã rất thành công.

Tiếp sau đó, Nhà hát Tuổi trẻ đã dựng thêm nhiều vở kịch hình thể khác như “Nhật nguyệt thực”, “Tiếng vọng hành tinh”, “Con bệnh bí hiểm”… Tuy nhiên, mãi đến năm 2005, Đoàn kịch hình thể thuộc Nhà hát Tuổi trẻ mới chính thức được thành lập, do NSND Lan Hương làm Trưởng đoàn, chuyên thử nghiệm dàn dựng, biểu diễn kịch hình thể.

NSND Lan Hương cho rằng, ở Việt Nam chưa có trường lớp đào tạo bài bản về kịch hình thể, các nghệ sĩ diễn viên của đoàn kịch hình thể phần lớn xuất thân là các nghệ sĩ múa, nghệ sĩ kịch câm… Việc đào tạo chủ yếu theo hình thức tự đào tạo. Hiện nay việc đào tạo diễn viên đều trong khuôn khổ của Nhà hát Tuổi trẻ, cộng với sự hỗ trợ, giúp đỡ của Hội Nghệ sĩ sân khấu.

Nhà nghiên cứu Phạm Duy Khuê cũng có chung nhận định trên khi cho rằng: “Chưa có chuyên gia nào đến Việt Nam giảng dạy và cũng chưa có nghệ sĩ, diễn viên nào được ra nước ngoài học một cách bài bản về loại hình nghệ thuật này”.

Bên cạnh nguyên do này, vấn đề “kinh phí” để duy trì và phát triển kịch hình thể ở Việt Nam cũng còn rất nhiều điều đáng để quan tâm. Theo ông Trương Nhuận - Giám đốc Nhà hát Tuổi trẻ, mỗi năm Nhà hát Tuổi trẻ được Nhà nước cấp kinh phí 1 tỷ đồng, phân đều cho các đoàn để đầu tư hai vở diễn mới (300 triệu đồng/vở) và nâng cấp hai vở diễn cũ (200 triệu đồng/vở).

Bởi vậy, năm 2012, đoàn kịch hình thể không có tiền để dựng vở diễn mới vì số tiền Nhà nước hỗ trợ đã được Nhà hát Tuổi trẻ cấp cho các đoàn khác để xây dựng hai vở mới tham gia Liên hoan sân khấu toàn quốc. Hầu hết các vở kịch hình thể do Nhà hát Tuổi trẻ dàn dựng đều lấy kinh phí từ nguồn xã hội hóa, nhiều vở được dựng từ kinh phí tài trợ và biểu diễn miễn phí.

Vấn đề hạn chế và đáng quan tâm của kịch hình thể ở Việt Nam là chuyên môn còn non. Để chứng minh cho điều này, PGS - TS. Nguyễn Thị Minh Thái cho biết, tác phẩm “Nguyễn Du và Kiều” do đạo diễn NSND Lan Hương dàn dựng đã có tính thể nghiệm rõ ràng. Tuy nhiên, tác phẩm này lại quá “nhiều lời” do sự lúng túng, chênh vênh, chưa mạch lạc nên vở diễn chưa đạt tới sự nhất quán về ngôn ngữ dàn dựng của đạo diễn.

Do những bất cập và hạn chế cơ bản của kịch hình thể nêu trên, nên kịch hình thể ở nước ta chậm phát triển là điều dễ nhận thấy. Điều này được NSND Lê Tiến Thọ - Chủ tịch Hội Nghệ sĩ sân khấu chia sẻ: “Qua 10 năm, chúng ta đã dựng được 10 tác phẩm kịch hình thể, nhưng hầu hết các tác phẩm này chỉ dừng lại ở việc minh họa hình thể, khán giả chỉ nhớ câu chuyện của tác phẩm chứ không nhớ đến nghệ thuật tuyệt vời mà người đạo diễn đã dàn dựng. Các vở diễn còn chưa vươn tới được nghệ thuật, ngôn ngữ hình thể thực sự”.

Cần mở rộng và hướng đến khán giả

Khác với kịch nói, lấy lời thoại là chủ yếu, thì kịch hình thể đẩy lời thoại xuống hàng thứ yếu, thay bằng lấy ngôn ngữ hình thể làm trung tâm hàng đầu và làm phương tiện số một biểu hiện xung đột trên sân khấu. Điểm quan trọng của kịch hình thể là sự mở rộng khả năng cảm nhận của khán giả. Đó là một nền kịch nghệ dốc lòng cho việc sáng tạo một ngôn ngữ sân khấu mới, một văn phạm thị giác được “viết” ra theo những mã số nhận thức tinh nhạy. Để “giải mã” được, người xem cần bước vào cái thế giới đầy cảm giác và tinh tế mà kịch hình thể đang cống hiến trước mắt họ.

Theo nhiều chuyên gia về kịch, sân khấu, để kịch hình thể đến gần với công chúng hơn, các nghệ sĩ cần mở rộng không gian, đặc biệt là hướng tới khán giả trẻ bằng việc công diễn tại các trường học, các hội trường tập thể… “Nếu người ta chưa tự nguyện đến xem thì trước hết hãy mang đến cho họ xem. Phải quảng bá thì khán giả, đặc biệt là khán giả trẻ mới hiểu được, các nghệ sĩ đã khai thác những gì từ các loại hình nghệ thuật truyền thống để Việt Nam hóa loại hình kịch hình thể”, PGS, TS. Nguyễn Thị Minh Thái nhấn mạnh.

Bài và ảnh: Quỳnh Phạm