Đọc di cảo Vương Hồng Sển

Tính đến nay, đã qua 16 lần giỗ của nhà văn hóa, học giả, nhà sưu tập đồ cổ nổi tiếng Vương Hồng Sển (9/12/1996 – 9/12/2012), song, những di sản của cụ bao gồm ngôi nhà (Vân Đường Phủ) và toàn bộ sưu tập đồ cổ (849 cổ vật khác nhau) để lại hiến tặng Nhà nước với hy vọng thành lập một bảo tàng mang tên cụ vẫn chưa được tiếp nhận và bảo quản một cách đúng mức.

Tuy nhiên, về những di cảo của cụ Vương, điều may mắn, Tạp bút năm Nhâm Thân đã được tìm thấy trong thư phòng tại Vân Đường Phủ, cùng với những giấy tờ tư liệu và cả những quyển nhật ký của cụ. Đó là những trang viết ghi lại dưới dạng nhật ký kèm theo hồi ức, song cũng là những lời tâm huyết cuối cùng được cụ Vương gửi lại hậu sinh.

Vương Hồng Sển qua nét vẽ Tạ Tỵ

Vẫn bằng giọng văn quen thuộc dung dị, mộc mạc, đầy sức cuốn hút, những bài viết trong tập di cảo của cụ Vương nhắc đến mọi chuyện thăng trầm dâu bể của đời người, từ lúc bé thơ cho đến ngoài tuổi 90, mang hoài vọng ngợi ca bản sắc văn hóa độc đáo Việt Nam... Với những tựa đề như “Nhận xét của một tên già 90 tuổi”, “90 tuổi nói về chùa”... gây cảm giác như đùa cợt, nhưng những gì cụ ghi chép, bàn luận đều hết sức nghiêm túc, hệ thống cho người đọc nguồn tài liệu bổ ích về thời cuộc đất nước suốt thế kỷ 20, đồng thời kèm theo những lời trần tình, nhắn nhủ rất mực thiết tha.

Ngày xuân, luận về chuyện già, trẻ có đoạn cụ viết: “Ông vua sang tột bực rồi cũng có ngày từ giã cõi đời, anh nghèo xơ xác, không tiền uống thuốc nhưng vẫn chết bất đắc kỳ tử như hạng lắm tiền. Tôi quan niệm không nên quá tham, hãy để cho người tuổi trẻ thay thế, già nên rút lui mới là sáng suốt, lấy con mắt coi đời mới là người hiểu việc”.

Bàn về chuyện đồ cổ, vốn là sở trường đặc biệt của học giả họ Vương, có các bài: “Về phương pháp chơi đồ cổ”, “Khánh Xuân - Đồ sứ cổ của chúa Trịnh Sâm”, “Luận về nghiên mực Tức mặc hầu”, “Luận chơi về cái tô sứ lớn”, “Luận chơi về bộ chén trà Tùng Hạc”... Phần này rất đáng chú ý với những người sưu tập đồ cổ. Cụ khuyên “ta là người Việt Nam, thì tốt hơn đừng quăng tiền mua đồ Tàu, đồ Pháp”.

Phòng trưng bày một số cổ vật Vương Hồng Sển (Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, TP. Hồ Chí Minh)

Cụ Vương cũng nêu rõ: “Những đồ “gia bảo”, “quốc bảo” rất có giá trị như: tô, dĩa, chén “Mai Hạc” với câu Nôm “Nghêu ngao vui thú yên hà, Mai là bạn cũ, Hạc là người xưa”, hoặc tô nhỏ hiệu chữ Nhựt, bốn câu “Hai gã bạn tri âm, vui thay một khúc cầm, non cao cùng nước biếc, rằng ít để ai ngâm”, hoặc tô của Đặng Huy Trứ đặt làm có 8 câu 5 chữ “Một thức nước in trời, đò ai chiếc lá khơi...”, Cần lưu ý thêm, ngoài Vân Đường Phủ, một ngôi nhà xưa phong cách Nam bộ đầu thế kỷ 19, mọi đồ vật chung quanh của cụ Vương Hồng Sển thường luôn có nguồn gốc thuần Việt.

Trong bài viết “Nói riêng chuyện với cháu Dũng” là câu chuyện kể của cụ Vương với người cháu về những ký ức của Sài Gòn thuở còn hoang sơ, chân chất. Bên cạnh sự phát triển, đi lên của đô thị phồn hoa, cụ cũng bộc lộ nỗi lo lắng: “Tỷ như ngày nay, hát bội đã lu mờ, hát cải lương cũng đến chiều xuống dốc, vì vật gì, cái gì cũng có một thời mà thôi. Văn minh tiến bộ cho lắm, nay Âu Mỹ bày ra video, tivi e rằng sẽ làm chết mất hai lối hát Việt này”. Cụ còn nói thêm: “Nếu bác còn sống một đôi năm nữa và nếu nghề viết lách còn đủ nuôi sống bác đây, thì bác sẽ dọn lại gốc tích hát cải lương”.

Một trong những phần khá cảm động, đó là chương tác giả viết thương khóc bà vợ thứ hai khi được tin bà chết. Theo lời cụ Vương Hồng Sển, cụ không có duyên với đàn bà, có vẻ như cụ không được đàn bà yêu thương. Cụ cưới bà vợ thứ nhất năm 20 tuổi. Chưa được một năm, bà này ngoại tình, dẫn đến việc ly dị. Năm 1923 cụ kết hôn với bà vợ thứ hai, bà Dương Thị Tuyết. Sau 19 năm chung sống, năm 1947 bà Tuyết bỏ cụ để lấy một người bạn của cụ. Vậy mà năm 1992, 50 năm sau, được tin bà Tuyết qua đời, cụ đến chào vĩnh biệt bà: “Khóc em Tuyết: Vân hoành Tần lãnh gia hà tại, Tuyết ủng Lam quan, mã bất tiền”. Trước đó, bà Năm Sa Đéc, bà vợ thứ ba của cụ qua đời vào năm 1988, cụ có văn khóc tế bà: “Khóc em Năm Sa Đéc: Trăm năm dẫu lỗi hẹn hò, Chén cơm Bà Chiểu, con đò Sốc sa”.

Bài và ảnh Trần Trung Sáng