Tranh khắc gỗ Việt: Sự cách tân cần thiết

Nghệ thuật bị mai một

Trong quá khứ, ngôn ngữ tạo hình điêu khắc độc đáo và lâu đời đã tạo nên những phường thợ chuyên khắc tranh và những làng khắc tranh mang tính chuyên môn hóa cao ở nông thôn Việt Nam. Tiêu biểu phải kể đến các làng nghề La Xuyên (Ý Yên- Nam Định), Đông Giao (Cẩm Giàng- Hải Dương), Hương Mạc, Phù Khê (Từ Sơn- Bắc Ninh)... Theo thời gian, những làng nghề giờ chỉ còn giữ lại được nghề truyền thống của cha ông qua việc làm những món đồ thủ công nhỏ như khắc dấu, con giống, khuôn hình.

Tranh khắc gỗ Việt Nam đang chờ đợi một sự đổi mới sâu sắc và toàn diện

Một điều đáng buồn là hiện nay, người làm tranh khắc gỗ chuyên nghiệp của Việt Nam ngày càng ít đi, thậm chí chỉ đếm trên đầu ngón tay, những sản phẩm làm ra lại chủ yếu phục vụ du khách nước ngoài. Sự khan hiếm của gỗ, chất liệu chính làm tranh cũng là một trở ngại để tranh khắc gỗ giữ được bản chất. Thực tế cũng cho thấy rất ít những họa sĩ, nghệ nhân tranh khắc gỗ gìn giữ được nguồn cảm xúc, cảm hứng để đi đến tận cùng tác phẩm. Điều này cũng bởi để hoàn thành một tác phẩm tranh khắc gỗ hoàn chỉnh phải qua rất nhiều công đoạn và phải vận dụng sự khéo léo của nghệ thuật thủ công - một thử thách lớn cho những ai thiếu sự kiên trì, bền bỉ.

Tranh khắc gỗ Việt Nam từng ghi dấu ấn của nhiều họa sĩ tài năng: Trần Nguyên Đán, Đỗ Đức, Mai Khanh, Nguyễn Quang Tuyến, Lê Quốc Việt, Vũ Đình Tuấn, Hoàng Minh Phúc, Lý Trần Quỳnh Giang... Lao động nghệ thuật ở loại hình “cổ kính” nhất trong các thể loại tranh in Việt Nam cho thấy nỗ lực và tâm huyết của họ. Tuy nhiên, để tranh khắc gỗ hiện diện rõ nét trong đời sống văn hóa đương đại phải là tổng lực của những sự cố gắng không ngừng nghỉ, nhất là trong thời đại mà các giá trị lai căng đang đe dọa văn hóa dân gian, truyền thống của dân tộc.

Sự cách tân cần thiết

Nằm trong khuôn khổ triển lãm đang diễn ra tại Viện Goethe Hà Nội mang tên “Christiane Baumgartner – khắc gỗ trong thời đại kỹ thuật số” của nghệ sĩ đồ họa người Leipzig (CHLB Đức) Christiane Baumgartner, cũng sẽ diễn ra buổi giao lưu giữa các nghệ sĩ Đức và Việt Nam về xu hướng mới trong nghệ thuật khắc gỗ. Đây được xem là một trong những động thái nhằm khơi dậy, giới thiệu những sự cách tân cần thiết của tranh khắc gỗ thời đại ngày nay. Những năm qua, nhiều hoạt động nhằm mở rộng tầm nhìn của tranh khắc gỗ Việt cũng được tổ chức. Đó là các triển lãm của danh họa nổi tiếng thế giới Francisco de Goya (Pháp), giới thiệu tranh của bậc thầy khắc gỗ kinh điển Hokusai (Nhật Bản), các triển lãm trong nước và nước ngoài của Đinh Lực, Vũ Đình Tuấn, Phạm Khắc Quang, Nguyễn Hữu Trâm Kha, Nguyễn Khắc Hân, Nguyễn Quang Vinh, Nguyễn Nghĩa Phương, Lê Phương Đông...

Ngày nay, những thay đổi căn bản về chất liệu, phương tiện, kỹ thuật chế bản và in ấn đã đem lại cho thể loại tranh khắc lâu đời nhất này một sức sống hoàn toàn mới và mang tính thời đại. Và tranh khắc gỗ, với giá trị thẫm mỹ mới, sự đa nguyên trong quan niệm nghệ thuật, đề cao sự liên kết, ứng dụng công nghệ đương đại và sử dụng chất liệu thô của đời sống đã trở thành một loại hình nghệ thuật đương đại đặc trưng. Chấp nhận nhiều bút pháp, nhiều luồng ý tưởng, tranh khắc gỗ đã mở rộng ra thế giới cảm quan của con người, xuất hiện ở các chương trình nghệ thuật sắp đặt, trình diễn, trở nên gần gũi với công chúng hơn. Kỹ thuật khắc phá bản gỗ, sử dụng video tĩnh, laser cũng mang đến những hiệu quả bất ngờ cho tranh khắc gỗ.

Điều đặc biệt trong các triển lãm tranh khắc gỗ của các họa sĩ nước ngoài tại Việt Nam có lẽ là việc trưng bày những tác phẩm lấy cảm hứng sáng tác từ thiên nhiên, thời cuộc, con người Việt. Điều đó cho thấy tiềm năng từ khai thác đề tài của tranh khắc gỗ Việt.

Bài và ảnh Sa Huy