Nhạc phổ thơ đang ở đâu?

“Thời đại anh hùng”

Đặc điểm của những thi phẩm hữu duyên được phổ nhạc là có chiều sâu cảm xúc và vẻ đẹp ngôn từ. Và cái cơ duyên ấy, thường đến một cách bất ngờ. Khó nhạc sĩ nào có thể thổi hồn vào thơ khi không để cảm xúc làm chủ. Thực tế đã cho thấy phần lớn những ca khúc phổ thơ được ưa chuộng đều mang ý nghĩa sâu sắc cũng như phần ca từ khá bình dân, gần gũi, ý tứ giản dị, dễ hiểu. Chính vì vậy, nhạc phổ thơ cũng dễ dàng tiếp cận với khán giả của mình hơn.

“Hương thầm - một mối lương duyên bền chặt giữa thơ và nhạc

Tác phẩm phổ thơ không hẳn là phải hoàn toàn mô phỏng từng câu từng chữ của bài thơ. Tùy theo biên độ cảm xúc cũng như sự biến hóa của khuông nhạc, nhạc sĩ sẽ có sự điều chỉnh phù hợp trên tinh thần giữ nguyên ý tứ của sáng tác thơ. Nhờ mối tương giao kỳ lạ này, nhiều nhạc sĩ và nhà thơ đã trở thành bạn thân, hỗ trợ nhau trên con đường sáng tạo nghệ thuật. Đó là các đôi bạn nghệ sĩ Trịnh Công Sơn - Trịnh Cung - Bùi Giáng, Phạm Duy - Quang Dũng - Phạm Thiên Thư, Giang Nam - Nguyễn Văn Chính...

Đặc điểm chính của sáng tác thơ là tính vững bền và phi thời sự, chính vì vậy, khi được phổ nhạc, có thể nói ca khúc có được một sức sống khá mạnh mẽ với thời gian. Không phải ngẫu nhiên mà chủ yếu các nhạc sĩ lựa chọn những sáng tác thơ trữ tình về quê hương, tình yêu để phổ nhạc. “Gừng càng già càng cay”, một chỗ đứng trong lòng khán giả đương thời sẽ là bàn đạp để ca khúc tiếp cận khán giả các thế hệ sau. Về điểm này, nhạc trữ tình chưa bao giờ đánh mất vị trí của mình. Với sự đồng điệu tuyệt vời những cặp nhà thơ - nhạc sĩ đã gây dựng nên sức sống của những nhạc phẩm sống mãi với thời gian. Đó là Phú Quang - Giáng Vân (Đâu Phải bởi mùa thu), Phú Quang - Phạm Thị Ngọc Liên (Im lặng đêm Hà Nội), Vũ Hoàng - Phan Thị Thanh Nhàn (Hương thầm), Phan Huỳnh Điểu - Xuân Quỳnh (Thuyền và biển, Thơ tình cuối mùa thu)...

Nhạc phổ thơ đang ở đâu?

Thơ ca vẫn tiếp tục phát triển với thời gian. Điều đó đồng nghĩa với việc âm nhạc vẫn có những cơ hội bắt tay với thơ. Tuy nhiên, có vẻ như thời đại của nhạc phổ thơ đã ra đi không trở lại khi liên tục trong nhiều năm, rất ít những nhạc phẩm phổ thơ có được vị trí trong lòng người yêu nhạc. Có vẻ như hơi thở thời đại cùng tính chất trữ tình cổ điển ngày càng rút gọn tỷ lệ thuận với số lượng những ca khúc phổ thơ hay. Từ thập niên 90 của thế kỷ XX đến nay, rất ít những cuộc trùng phùng đáng nhớ giữa thơ và nhạc. Thời của những nhạc sĩ chuyên phổ nhạc như Ngô Thụy Miên, Phạm Đình Chương, Thanh Tùng, Phú Quang, Anh Quân... và những nhà thơ có nhiều sáng tác đi vào âm nhạc như Nguyên Sa, Du Tử Lê, Phan Ngọc Thường Đoan, Giáng Vân... đã qua đi. Mặc dù sau này các nhạc sĩ cố gắng đưa thơ vào nhạc nhưng lại tạo nên sự khiên cưỡng. Hình như cái duyên phổ nhạc chỉ thực sự đến với một số ít nhạc sĩ và thời của họ cũng đã quá xa.

Tất nhiên, không thể phủ nhận nỗ lực tìm tòi để vực dậy sáng tạo nghệ thuật này, nhưng kết quả không mấy khả quan. Mấy năm trước, giới âm nhạc nói nhiều về sự kết hợp giữa nhạc sĩ Ngọc Đại và Vi Thùy Linh. Số lượng những ca khúc ra đời từ “cái bắt tay” này không nhỏ nhưng có lẽ vẫn “chưa tới”. Dường như nhạc và thơ chưa thực sự hòa quyện, chưa thực sự khiến khán giả cảm thấy đó là một. Một phần khác cũng bởi sự táo bạo, khác người, quá cá tính của Vi Thùy Linh khiến nhiều ca khúc phổ thơ chị trở nên xa lạ, khó hiểu, thậm chí có phần hơi ma quái.

Một trong những nguyên nhân khiến nhạc phổ thơ không thể vượt lên chính mình là việc nhiều người quá lạm dụng hình thức sáng tạo này. Khái niệm một nhạc sĩ chỉ có thể phổ nhạc cho thơ khi có sự rung động và mỹ cảm đặc biệt đã dần trở nên xa lạ. Bây giờ người ta phổ nhạc vì... mối quan hệ quen biết, vì sự dễ dãi trong quan niệm.

Vậy nên khán giả yêu nhạc hiện nay có hai lựa chọn chủ yếu. Một là trở về dĩ vãng qua những ca khúc trữ tình - chủ yếu là thơ phổ nhạc, hai là cuốn theo dòng nhạc thị trường đang lên như diều gặp gió.

Sa Nam