Những khúc khải hoàn miền Tây Bắc

Hò kéo pháo

Nhạc sĩ Hoàng Vân

Về bài hát "Hò kéo pháo", nhạc sĩ Hoàng Vân tâm sự: "Nó là những giây phút đẹp nhất, xúc động nhất trước thiên anh hùng ca bất tử của chiến thắng Điện Biên Phủ, mà không dễ gì có được trong cuộc đời sáng tác âm nhạc của tôi...". Bài hát mang khí thế của những dòng người tập trung hết sức lực và tình cảm kéo những khẩu pháo nặng hàng tấn từ thung lũng lên đỉnh núi để chiến đấu. Bởi vậy, bài hát này đã góp phần không nhỏ tạo thành sức mạnh để làm nên những chiến thắng ngày ấy.

Hồi đó, 17 tuổi, Hoàng Vân tạm "xếp bút nghiên" lên đường đi kháng chiến. Từ trường sĩ quan, Hoàng Vân được điều về làm chính trị viên một tốp văn công của Sư đoàn 312. Vào thời điểm quân ta đang chuẩn bị cho chiến dịch Điện Biên Phủ, thì ông được cử đi quan sát chiến trường để sau đó đưa "gánh hát" tới phục vụ các đơn vị tham gia chiến đấu.

Một hôm, Hoàng Vân được tận mắt nhìn thấy cảnh tượng hào hùng của các chiến sĩ pháo binh gò lưng kéo pháo vượt dốc núi cao hàng nghìn mét. Hàng trăm con người lưng cúi rạp, chân xoạc, tay bám vai ghì cùng hỗ trợ dây tời kéo khẩu trọng pháo nhích dần, nhích dần từng tấc một ngược lên đỉnh dốc theo một nhịp thống nhất: "Hò dô ta... nào! Hai... ba nào!". Giờ nghỉ, các chiến sĩ còn kể cho Hoàng Vân nghe biết bao tấm gương dũng cảm hy sinh của pháo thủ trong khi làm nhiệm vụ: pháo thủ Mận bị pháo đè lên chân vẫn một mực kiên trung, chiến sĩ Nguyễn Văn Chức quên mình ôm chèn lao vào giữ pháo, anh hùng Tô Vĩnh Diện lấy thân mình chèn pháo… đã khiến nhạc sĩ xúc động mạnh mẽ. Ông đã thức thâu đêm để viết cho xong bài hát này.

Sau này, mặc dù nhạc sĩ Hoàng Vân đã có thêm nhiều kiến thức âm nhạc đủ sức sáng tác đại hợp xướng "Bài ca Điện Biên Phủ", nhưng "Hò kéo pháo" vẫn là ca khúc đi vào lòng người sâu đậm nhất, góp phần tái hiện lại không khí chiến đấu hăng say quên mình của bộ đội và nhân dân ta những tháng ngày hào hùng, gian khổ ấy.

Giải phóng Điện Biên

Cố nhạc sĩ Đỗ Nhuận - Tổng thư ký Hội nhạc sĩ Việt Nam kỳ 1 và 2.

"Giải phóng Điện Biên" của nhạc sĩ Đỗ Nhuận từ lâu đã trở thành "tượng đài Điện Biên bằng âm nhạc", một bản hùng ca bất hủ rộn ràng trong tâm hồn mỗi người Việt, khơi dậy trong lòng người những tình cảm xúc động, bồi hồi, như đang được tham gia vào đoàn quân thắng trận trở về năm ấy, cho dù người đó đã đi qua những giờ phút sinh tử của cuộc chiến "56 ngày đêm mưa dầm cơm vắt" hay đang sống trong những năm tháng thanh bình, no ấm.

Qua cuốn hồi ký "Âm thanh cuộc đời", nhạc sĩ Đỗ Nhuận đã kể về "đứa con tinh thần" này với biết bao tình cảm nâng niu, trân trọng. Mùa xuân 1954, nhạc sĩ Đỗ Nhuận - Trưởng đoàn văn công Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam dẫn đoàn lên Tây Bắc tham gia "Chiến dịch Trần Đình" (mật danh của chiến dịch Điện Biên Phủ).

Cuộc chiến kéo dài tới ngày thứ 50. Sáng hôm ấy, nhạc sĩ Đỗ Nhuận cùng anh chị em văn công đang san lấp hố bom dọc đường, gặp một cán bộ tuyên huấn mặt trận tìm đến. Với giọng nói đầy lạc quan, anh nói với nhạc sĩ Đỗ Nhuận như để mọi người cùng nghe: "Thắng đến nơi rồi. Đỗ Nhuận phải sáng tác một ca khúc mừng chiến thắng, kẻo không đuổi kịp cánh lính bộ binh xung kích đó...".

Đêm hôm ấy, nhạc sĩ Đỗ Nhuận ôm cây đàn ghi-ta bập bùng tìm giai điệu, tiết tấu và ca từ và rồi bỗng nhiên anh nẩy ra ca từ: "Giải phóng Điện Biên, bộ đội ta tiến quân trở về, giữa mùa hoa nở miền Tây Bắc tưng bừng vui...". Và, từ ấy hình ảnh và cảnh quan Tây Bắc cứ như một cuốn phim hiện lên trong ca từ của Đỗ Nhuận: "Bản mường xưa nương lúa mới trồng, kìa đoàn em bé giữa đồng nắm tay xoè hoa".

Bài hát được nhạc sĩ Đỗ Nhuận vận dụng một cách sáng tạo âm hưởng, làn điệu dân ca Tây Bắc và làn điệu chèo của Đồng bằng Bắc bộ với những tiếng kèn thắng trận hùng tráng, nhịp chân múa xòe hoa xen lẫn với bước quân hành. Bài hát đã trở thành nhạc hiệu chương trình Thời sự của Đài Tiếng nói Việt Nam suốt những năm qua.

Tình ca Tây Bắc

Nhạc sĩ Bùi Đức Hạnh

Nếu như hai bài hát trên viết về không khí chiến đấu và chiến thắng của bộ đội và nhân dân ta trong suốt chiến dịch thì "Tình ca Tây Bắc" lại vẽ nên Tây Bắc trong những năm tháng hòa bình xây dựng, mang đậm văn hóa, tình người xứ sở hoa ban. Đó là năm 1957, trên đường đi sưu tầm dân ca Mường, Thái ở vùng đất Tây Bắc, nhạc sĩ Bùi Đức Hạnh rất hứng khởi vì bắt gặp ý nhạc hay trong bài thơ "Tình ca Tây Bắc" của Cầm Giang. Nhưng khi sáng tác, ông không chạy theo các khổ thơ mà chỉ nhắc lại mô típ của nó: "Em là dòng sông Mã, anh là núi Mường Hung…, anh là rừng xanh thẳm, em là suối ngàn sâu…", làm sao cho quyện với giai điệu theo một kết cấu chặt chẽ. Tình yêu đôi lứa đẹp một cách hồn nhiên vì đều biết hiến dâng cho nhau, vì nhau, vun đắp cuộc sống đầm ấm, bền chắc: "Em hãy về bên suối, đợi anh ở bên khuông, anh làm no lòng mường/ Em làm vui ấm bản". Cuối cùng, cuộc sống êm đềm của đôi lứa đã hoà hợp với mùa xuân đất trời thanh bình như muôn đời nay vẫn thế: "Bên nhau cùng sống vui êm đềm cùng núi rừng, đất nước hoà bình, hạnh phúc ta như mùa xuân".

Những âm thanh dịu dàng, mát lành như dòng suối ấy cứ chảy mãi, chảy mãi vào tâm hồn người nghe, thấm đẫm chất dân ca miền Tây Bắc, gợi lên tình yêu quê hương, xứ sở thiết tha trong mỗi con người Việt Nam.

Hoàng Thu