Nghệ thuật đưa thông tin khi còn ý kiến trái chiều

Trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân của nhà báo

Vấn đề trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân của nhà báo đã được đặt ra từ nhiều năm nay song thực tế cho thấy lúc nào cũng mới. Trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân cũng luôn gắn liền với nhau trong nhận thức về nghề báo và nhà báo.

Bất chấp sóng gió, các nhà báo vẫn bám trụ để đưa đến cho độc giả những thông tin chân thực nhất

Trách nhiệm xã hội đòi hỏi nhà báo phải thông tin trung thực, chính xác, khách quan. Nhà báo có trách nhiệm xã hội cao cả là vừa thông tin nhanh, nhạy, kịp thời nhu cầu của công chúng, vừa phải đảm bảo thông tin khách quan, chính xác, trung thực. Tuy nhiên, vì thiếu trách nhiệm xã hội hoặc trách nhiệm chưa cao, nên nhiều nhà báo khai thác thông tin một chiều, thông tin thiếu căn cứ hoặc khai thác thông tin có ý đồ vụ lợi, làm cho thông tin bị bóp méo, sai lệch.

Bên cạnh đó, nhà báo phải phản ánh đúng tâm tư, nguyện vọng của công chúng, đúng định hướng chính trị của Đảng. Tâm tư, nguyện vọng, nhu cầu, lợi ích của cá nhân công chúng thường đa dạng, phức tạp và không phải bao giờ cũng trùng hợp với lợi ích cộng đồng và quốc gia, lợi ích mà định hướng chính trị của Đảng luôn hướng tới. Bởi vậy, trách nhiệm xã hội của nhà báo là phải đưa thông tin vừa đúng ý Đảng vừa hợp lòng dân.

Theo đó, nhà báo thể hiện trách nhiệm xã hội ở chỗ lựa chọn, xử lý thông tin, đưa hay không đưa tin, đưa lúc nào, ở đâu, đưa như thế nào, liều lượng, mức độ đưa tin ra sao… để không gây tác động tiêu cực, không gây hậu quả xấu tới xã hội. Không thiếu những bài báo, vì mục đích thương mại, giật gân, câu khách, đã đưa thông tin thiếu trách nhiệm xã hội, gây thiệt hại về lợi ích kinh tế, danh dự, nhân phẩm cho tổ chức, cá nhân.

Còn nghĩa vụ công dân đòi hỏi nhà báo không chỉ phải tuân thủ hiến pháp và pháp luật trong hoạt động nghề nghiệp. Nhà báo không được lợi dụng vị thế nghề nghiệp để vi phạm pháp luật, không được tự cho mình quyền làm trái, đứng trên pháp luật. Tuy nhiên, trên thực tế, không ít trường hợp nhà báo vi phạm pháp luật do không nắm vững pháp luật, hoặc thiếu thận trọng trong khai thác, thu thập, xử lý thông tin, thẩm định nguồn tin… gây hậu quả lớn cho xã hội và cho chính mình.

Khi thông tin còn có ý kiến trái chiều

Trong xử lý thông tin, đối với nhà báo, khó nhất là đưa thông tin như thế nào về những vấn đề “nóng” chưa có sự đồng thuận trong xã hội. Đây thường là những vấn đề mới phát sinh, chưa có tiền lệ, vấn đề phức tạp, vì vậy cuộc sống chưa có lời giải hoặc có nhiều lời giải khác nhau, chưa dễ phân định đúng, sai.

Các nhà báo luôn đảm bảo không có “điểm trắng” về báo chí cho dù nơi đó có xa xôi đến đâu. (Ảnh: Quang Cảnh)

Đằng sau một quyết định hành chính, một hiện tượng kinh tế, văn hóa, xã hội gây tranh cãi, có thể ẩn chứa những lợi ích nhóm, thậm chí lợi ích cá nhân. Trong thời buổi kinh tế thị trường hiện nay, không phải sự nhân danh nào – có khi rất đàng hoàng, công khai – cũng đều có động cơ trong sáng, vì lợi ích chung của dân tộc của đất nước.

Vậy trách nhiệm xã hội của nhà báo trong những tình huống này cần được hiểu như thế nào?

Trước những sự kiện mới mẻ, có ảnh hưởng lớn về chính trị, kinh tế hoặc văn hóa – xã hội, nhà báo cần bình tĩnh, thận trọng, không vội vàng đưa tin, viết bài khi mình chưa nắm chắc bản chất của sự kiện. Nôn nóng trong đưa tin, nhiều khi “lợi bất cập hại”, bởi thông tin không đúng bản chất sự kiện có thể gây tác hại khôn lường mà nhà báo không có cơ hội để khắc phục, sửa chữa.

Bởi vậy khi đưa tin những vấn đề này, trách nhiệm của nhà báo là phải hết sức trung thực, khách quan, không thiên vị, không định kiến, mà phải là người chứng kiến, người thứ ba, để rộng đường dư luận xã hội.

Trước một vấn đề còn tranh cãi hoặc chưa có sự đồng thuận xã hội, nhà báo cần phải thông tin từ nhiều góc độ, nhiều cách tiếp cận, tranh thủ ý kiến chuyên gia, nhất là những chuyên gia có uy tín.

Xin dẫn chứng một số tình huống thông tin trong hoạt động báo chí gần đây để tham chiếu vấn đề này.

Thời gian qua, trước diễn biến giá xăng dầu thế giới liên tục biến động tăng, giảm, giá xăng dầu trong nước đã có sự điều chỉnh theo cơ chế thị trường. Trước những dư luận trái chiều về các quyết định điều chỉnh giá này, báo chí đã tìm đến các chuyên gia kinh tế, để có cái nhìn khách quan, công bằng, chứ không chỉ dựa theo ý kiến của người tiêu dùng hoặc chỉ theo giải thích của các DN xăng dầu, của cơ quan quản lý Nhà nước. Như vậy mới có thể thông tin cho người tiêu dùng biết được việc điều hành giá xăng dầu có đảm bảo công khai, minh bạch và nhất quán hay không, có vì lợi ích cục bộ của nhóm các DN kinh doanh mặt hàng này không?

Hay như trước dư luận trái chiều về đề xuất thu phí của Bộ Giao thông - Vận tải, đề xuất trang bị iPad cho cảnh sát giao thông ở Hà Nội, báo chí đã rộng đường dư luận khi đăng tải ý kiến của người dân, của cơ quan quản lý Nhà nước, ý kiến các nhà khoa học, các chuyên gia kinh tế và cả ý kiến các luật sư.

Đặc biệt, với thị trường bất động sản - một thị trường vô cùng quan trọng đối với nền kinh tế, truyền thông trong nước đã đăng tải những thông tin đa chiều, của người dân, của DN bất động sản, của các nhà quản lý Nhà nước, của các chuyên gia kinh tế, các luật sư, về ý kiến "nên để thị trường bất động sản rơi tự do" hay “Nhà nước nên giải cứu thị trường bất động sản?”. Những ý kiến đó đã cho thấy bản chất của thị trường bất động sản Việt Nam hiện nay để Nhà nước có hướng xử lý.

Tóm lại, hiện nay, trong bối cảnh đất nước phát triển kinh tế chịu tác động nhiều mặt của kinh tế thị trường, báo chí ngày càng phải đối diện nhiều vấn đề mới nảy sinh, có ý kiến trái chiều. Trong khi đó, mục đích cao cả của báo chí cách mạng là tạo sự đồng thuận trong xã hội, vì mục tiêu chung là xây dựng xã hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

TS. Nhà báo Trần Bá Dung