Xứ Đoài mây trắng lắm…

Mới đó mà đã 5 năm sau ngày “trở thành Hà Nội”, ngã ba xứ Đoài đã đón nhận những con đường thênh thang nối về mọi ngả. Đầu tiên là đường cao tốc Thăng Long chạy suốt từ Trung tâm Thủ đô lên thẳng Khu du lịch Văn hóa các dân tộc, thuộc địa phận Đồng Mô, rồi lên thẳng Hòa Bình. Con đường thứ hai, chính là con đường 32 cũ, mới được mở rộng gấp năm, sáu lần, trải nhựa hun hút, từ Cầu Giấy lên đúng ngã ba vào thị xã Sơn Tây.

Dấu xưa ở làng cổ Đường Lâm

Ấy là còn chưa kể cầu Phùng mới, cao rộng được hoàn thành hơn một năm vừa qua. Chiếc cầu lớn xứng tầm với con đường trung tâm chuyển vận những sắc màu văn hóa xứ Đoài đến với kinh kỳ Thăng Long một thuở. Rồi  con đường lớn chạy ven thị xã hình thành, tạo nên một vòng cung huyền ảo bên sông Hồng, hướng lên Trung Hà. Còn nữa, đó còn là cây cầu Vĩnh Thịnh sắp hoàn thành. Nó vượt sông Hồng từ Sơn Tây sang Vĩnh Phúc, nối tắt tới thành phố Việt Trì...

Vậy đó, ai cũng nhận ra sự đổi thay ấy qua những con đường, tạo nên huyết mạch giao thông hiện đại, làm nền tảng hạ tầng cho sự phát triển. Đó là tiền đề cho sự thăng hoa của một vùng đất rộng lớn xứ Đoài sau khi sáp nhập về Thủ đô Hà Nội.

Tính cho đến nay, Sơn Tây đã có tới 1.020 doanh nghiệp và hàng ngàn hộ sản xuất đang hoạt động. Và từ những con đường này, mà Sơn Tây phát triển mạnh mẽ các ngành dịch vụ khác như du lịch, thương mại, ngân hàng, viễn thông và vận tải. Đặc biệt, nơi này đã thu hút được 1,4 triệu khách du lịch mỗi năm...

Nhưng bên cạnh đó, như một tất yếu, ngày nay vùng đất này cũng đang phải đối mặt với “mặt trái” trong quá trình hội nhập. Nhìn thấy rõ là sự xâm thực của những thói quen tiêu dùng và một nếp sinh hoạt thị dân khá đa dạng, nếu không nói có phần phức tạp. Đặc biệt là nhiều nét sinh hoạt tinh thần và một nền văn hóa xứ Đoài có thể mất đi nếu khả năng kiểm soát những hệ lụy không tốt. Những âu lo đó là có thật.

Lâu nay, giữa hai vùng đất “Tràng An” và “xứ Đoài” có nhiều nét sinh hoạt văn hóa gần gũi. Trước hết đó là sự hòa nhập của cộng đồng từ xa xưa cho tới ngày nay, từ hai đời vua Phùng Hưng và Ngô Quyền. Sau này, lại có nhiều nhà văn hóa, văn nghệ sĩ, nhà khoa học… được sinh ra và lớn lên trên mảnh đất “xứ Đoài mây trắng”.

Họ cũng đem về “Tràng An” những nét sinh hoạt, ứng xử tinh tế và lạc quan trong mối tương giao, bổ sung cho sự thanh lịch hào hoa của người dân đất Kinh kỳ ngàn năm. Chúng ta hẳn không quênnhững cái tên ngời sáng như: Tản Đà, Quang Dũng, Tào Mạt, Phan Kế An, Hồ Phương, Bằng Việt, Vân Long, Hoàng Lân...

Nói vậy, nghĩa là khẳng định sự “xê dịch” lại gần với nhau, nương tựa vào nhau trên con đường phát triển, trước sự thách thức của hội nhập quốc tế, một xu thế tất yếu của sự tiến bộ.

Và cái gốc gác căn bản của một nền văn hóa đâu dễ bị pha tạp. Vẫn còn đó những địa danh, di tích của Sơn Tây, cùng với những nếp sinh hoạt không hề thay đổi, bởi nó đã ăn vào máu thịt của từng người ở nơi này. Nó là tài sản vô giá mà không ai muốn đánh mất. Đặc biệt Sơn Tây-xứ Đoài là một vùng văn hóa tâm linh hàng ngàn đời nay, đầy tự hào với huyền thoại lừng lẫy “Sơn tinh-Thủy tinh” của ông cha xưa.

Vẫn còn đó làng cổ Đường Lâm có đình Mông Phụ trầm tư kiên định với thời gian, cùng với đó là những ngôi chùa Mía, đền Và, với nhiều câu chuyện cổ đậm chất nhân văn. Vẫn còn đó những phiên chợ quê, với nhiều đặc sản của mỗi vùng miền, như chợ Sấu, chợ Giá, chợ Săn, chợ Phùng hay chợ Nghệ...

Từ hơn một năm nay, Sơn Tây đã cho triển khai dự án “Bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa Sơn Tây-xứ Đoài” trong giai đoạn 2012-2016. Nhưng giữ như thế nào, bảo tồn ra sao, trước những thành tựu văn hóa đặc trưng của xứ Đoài cũng không hề đơn giản.

Nhiều sai lầm đã xảy ra như trước đây khi xây dựng mới ở thành cổ Sơn Tây, hay đền Và, đã tạo nhiều hệ lụy khó khắc phục. Hoặc mới đây, sự kiện người dân ồ ạt xin trả lại cái danh hiệu nhà cổ ở Đường Lâm, cũng là một bài học đắt giá...

Bài và ảnh Chung Tử