Tìm về cổng làng xưa

Bến sông Cầu vẫn còn mưa phùn gió ấm, vẫn yên ả bên làng Thổ Hà xưa, vẫn góc chợ quê có chổi rơm và bỏng nếp, chỉ có những con thuyền thì không còn dập dìu tấp nập dưới sông. Bến vẫn đón những người đứng tuổi trở về quê nhà, thăm cổng làng trăm tuổi cùng với tuổi thơ xưa trong bao nhiêu tiếc nuối.

Cổng làng kể chuyện, vẫn nhớ nghệ sĩ nhiếp ảnh Quang Phùng, ông đã có hàng chục thước phim về đường làng Thổ Hà xưa, với những chum, vại, hũ sành, với bát, đĩa, vại muối dưa theo thuyền về Hà Nội và muôn nơi. Ảnh còn lưu giữ trẻ con chơi pháo đất, trẻ con ngồi trong tiểu sành và vại muối dưa chơi đồ hàng. Khắp ngõ làng, trong sân, cổng nhà, đều hắt lên một màu men nâu, màu men của giọt mật, của đất.

Bến thuyền xưa vẫn chở nặng chuyến gốm, bao lần khuya sớm trong sương.

Bây giờ thì cổng làng Thổ Hà vẫn rêu phong, gạch đã phai màu thời gian nhưng dấu ấn một làng nghề đã gần như ngọn đèn dầu chỉ còn leo lét cháy. Nghệ nhân gốm Trịnh Văn Tập, đã đi vào câu chuyện huyền thoại, dù ông đã mất, nhà chỉ còn hai cô con gái là Trịnh Mỹ Tiên và Trịnh Hà Tiên vẫn giữ nghề của cha như giữ một ngọn đèn dầu.

Trịnh Mỹ Tiên cho hay: Nhà tôi chỉ còn làm gốm theo đơn đặt hàng, một cái chum, một cái vại, một cái quách tháng chạp cho người trở về tro bụi. Nhà còn duy nhất một cái lò thủ công, lò gốm tồn tại cũng duy nhất của làng. Cũ kỹ và cổ điển, lò vẫn nung bằng củi. Thềm hè vẫn còn chum vại đặt theo khách hàng.

Còn cả làng Thổ Hà thì đã bỏ nghề gốm, làng đã không trụ lại được nghề gốm với thị trường, càng không trụ lại được vì một thời gốm Trung Hoa lấn sân. Bây giờ, muốn vực lại một làng nghề thì rất khó. Làm gốm thủ công bán ra không có ai mua, cả làng đã chuyển nghề sang làm bánh đa.

Bánh đa đã là nghề mới, nhưng người làm gốm và mê gốm Thổ Hà vẫn còn ngẩn ngơ ở bến sông Cầu. Chợ xưa bến cũ đã xóa đi, vì sự đổi thay như phù sa mỗi năm.

Làng có số ít con trẻ đi làm thuê, làm nhôm kính, xây dựng, số ít chạy chợ buôn bán ven sông, còn lại thì cả làng làm bánh đa. Bánh đa tràn sang cả sân chùa và đình làng. Bánh đa trên lối đi và trong ngõ ngách của làng.
Nơi đây còn có vệt chùa cổ, chùa Bổ Đà, chùa Vĩnh Nghiêm, khách thập phương trong mùa lễ hội rất muốn trở lại thăm Bắc Giang. Một chốn có sông Thương, sông Cầu, có làng gốm cổ ngàn đời lưu danh, có mái cong của chùa Vĩnh Nghiêm cách làng không bao xa, chùa cổ nghiêng bên trời không nơi nào sánh được. Nơi có Bổ Đà rêu phong quá vãng, với duy nhất cái giếng đất ngày xửa ngày xưa lưu dấu và tồn tại đến bây giờ. Hồn quê của vùng Bắc bộ còn lại rất nhiều ở Bắc Giang, như chùa cổ, cổng làng và giếng đất. Cả ngôi làng Thổ Hà, cả một vệt làng, quan họ cổ vẫn nối dài theo tà áo mớ ba mớ bảy, với liền anh liền chị ới a bên sông. Làng còn là nơi giữ lại miếng trầu cánh phượng mở đầu câu chuyện miền quê, chuyện về việc làm ăn và cả việc mưu cầu hạnh phúc cho lớp trẻ.
Bà cụ Quế ở cuối làng Thổ Hà nhai dập miếng trầu kể về những đám cưới bây giờ, các đôi nam thanh nữ tú, con cháu nó nghĩ khác mình ngày xưa. Mọi thứ thay đổi chóng mặt, con gái thì mặc váy trắng, con trai vận com lê. Ôi, giá như con cháu ở làng mặc áo dài như liền chị liền anh, giữ nếp cưới xưa trong trang phục thì đẹp lắm…
Miếng trầu đã vỡ trong hồi ức của bà cụ Quế, nhưng thế hệ của thời @ thì lưu giữ vẫn là lưu giữ. Nón quai thao vẫn nghiêng câu hát. Áo dài mớ ba mớ bẩy vẫn thướt tha quan họ ngày về. Nhưng, thời cuộc cần sự đổi thay của thời trang và phong cách, như làng Thổ Hà cũng cần một cái nhìn mới về cảnh quan môi trường, về chùa cổ và cổng làng cổ. Quan họ đã tràn từ Bắc Ninh lên hết cả huyện Việt Yên (Bắc Giang), nơi nào cũng thiết tha khách đến chơi nhà, người ơi người ở. Thổ Hà vẫn giữ chân lữ khách vì quan họ dùng dằng rất khó để về. Vẫn còn đó một lò gốm như ngọn đèn dầu giữ lại dấu xưa, của nghề gốm vang danh một thời. Bến sông vẫn con đò bến nước. Cổng làng còn cây đa một thuở kể chuyện gốm sành. Giọt mật nhỏ xuống màu men của Thổ Hà như một trang sách cổ chậm rãi lật giở sang trang mới.
Lễ hội mùa Xuân vẫn tràn qua sông Cầu với bao làn điệu dân ca Bắc bộ đắm say lòng người. Tôi lại nhớ một bậc chân tu ở chùa Bổ Đà, thầy nói chùa cũ vắng vẻ, ít người, lại hay. Giữ được sự cũ, cho dù tu bổ nhưng cũng phải biết giữ gìn giá trị cũ. Cái đáng sợ nhất là bảo tồn hiện vật, bảo tàng của thời gian trong chùa cổ ngày một khó. Trong bước chân đi còn nghe thấy cả tiếng lá rơi chạm lên mặt đất thì những ngôi chùa vắng vẻ ở Bổ Đà, Vĩnh Nghiêm và cái cổng làng Thổ Hà đều giữ chân ta vì sự tĩnh tại của thiên nhiên ban tặng.