Hành chính, dân sự hay hình sự?
10:28 | 07/05/2015
Hình sự hóa các vi phạm trong giao dịch dân sự là một trong những lo lắng đang diễn ra của cộng đồng DN. Điều này liệu có được giải tỏa khi Bộ Tư pháp xây dựng Dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) và bổ sung quy định truy cứu trách nhiệm hình sự (TNHS) đối với pháp nhân?
Các lập luận cho rằng, thực trạng vi phạm pháp luật của pháp nhân là các tổ chức kinh tế ở Việt Nam những năm gần đây diễn biến nhiều phức tạp. Vi phạm trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, thuế, kinh doanh thương mại… gia tăng. Trong đó vi phạm pháp luật trong lĩnh vực bảo vệ môi trường xảy ra phổ biến và nghiêm trọng nhất.
Trách nhiệm hình sự của pháp nhân đã được quy định trong nhiều văn bản quốc tế mà Việt Nam tham gia |
Để tăng lợi nhuận, giảm chi phí sản xuất, nhiều DN đã cố ý trực tiếp xả thải ra môi trường không qua xử lý, gây thiệt hại nghiêm trọng cho môi trường sống, cho sản xuất của nông dân, ảnh hưởng nghiêm trọng lâu dài đến sức khỏe của nhân dân.
Điển hình là vụ vi phạm xả nước thải trực tiếp không qua xử lý ra sông Thị Vải suốt 14 năm liền, gây ô nhiễm 2.686 ha đất nuôi trồng thủy sản, chiếm 80 – 90% ô nhiễm cho sông, thiệt hại vật chất lên đến hàng ngàn tỷ đồng của Công ty Vedan Việt Nam.
Hay mới đây nhất là vụ việc CTCP Nicotex Thanh Thái chôn xuống đất hàng chục tấn thuốc trừ sâu gây nhiễm độc đất và nguồn nước, đe dọa trực tiếp đến sự an toàn về tính mạng và sức khỏe của người dân…
Hành vi trốn thuế bằng nhiều hình thức khác nhau của các pháp nhân cũng xảy ra rất phổ biến, gây thiệt hại, giảm thu NSNN hàng chục ngàn tỷ đồng. Theo kết quả thanh tra, kiểm tra của ngành Thuế tại 2.110 DN đã truy thu, truy hoàn, phạt hơn 988 tỷ đồng, giảm khấu trừ 136,95 tỷ đồng. Đặc biệt thanh tra thuế đã buộc DN phải giảm lỗ lên tới hơn 4.192 tỷ đồng. Bên cạnh đó, tình trạng sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng lậu, hàng kém chất lượng của các công ty, DN đáng báo động…
Đồng tình với quan điểm này, Luật sư Hoàng Văn Hướng (Văn phòng Luật sư Hoàng Hưng) cho rằng, quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân đã được nhiều quốc gia áp dụng. Trong công cuộc phát triển ở nước ta, các hành vi vi phạm pháp luật của các pháp nhân đã rất rõ ràng, cần thiết có công cụ để điều chỉnh.
Ông cho rằng, pháp nhân ra đời và hình thành là một thực thể, được pháp luật công nhận, có ý chí độc lập được phản ảnh qua sự thống nhất tập thể con người pháp nhân đó… “pháp nhân được sinh ra, phát triển, triệt tiêu hay giải tán, quá trình này được pháp luật thừa nhận nên việc áp dụng pháp luật bằng hình phạt khi vi phạm pháp luật hình sự là hoàn toàn có thể để tạo sự công bằng cho xã hội”, ông Hướng nói.
Về thực tiễn, các chuyên gia pháp luật cho rằng, trách nhiệm hình sự của pháp nhân đã được quy định trong nhiều văn bản quốc tế mà Việt Nam tham gia như công ước quốc tế về chống tham nhũng, công ước chống tội phạm xuyên quốc gia... Các quốc gia châu Âu như: Pháp, Hà Lan, Thuỵ Sỹ… hay châu Á như: Nhật Bản, Singapore, Trung Quốc… đã quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân trong pháp luật hình sự.
Cùng quan điểm này, ông Lê Đăng Doanh, Giảng viên Đại học Luật Hà Nội chỉ rõ, thực tiễn pháp nhân gây thiệt hại rất lớn đã được thừa nhận. Nếu chúng ta chỉ xử lý về hành chính, dân sự thì không thoả đáng và khó có thể ngăn chặn được các hành vi nguy hiểm cho xã hội khi các thủ đoạn phạm tội ngày càng tinh vi.
Chúng ta không thể vào DN tìm ống ngầm xả thải, hay với hành vi chuyển giá, trốn thuế, nếu chúng ta không có quyết định hình sự, không khởi tố vụ án, không khởi tố bị can chúng ta sẽ không thể điều tra để ngăn chặn hành vì này. “Quy định này chỉ đảm bảo cạnh tranh lành mạnh, an toàn trong kinh doanh. DN hoạt động chân chính sẽ không gặp phải vấn đề gì”, ông Doanh nêu quan điểm.
Tuy nhiên, ông Doanh cũng phải thừa nhận, nếu quy định như vậy sẽ gặp nhiều vướng mắc, bởi theo quan điểm của Luật Hình sự thì tội phạm là phải có lỗi, vậy xác định lỗi pháp nhân như thế nào cũng là vấn đề lớn. Trách nhiệm hình sự của pháp nhân sẽ không loại trừ trách nhiệm hình sự của cá nhân, vậy nếu toàn bộ HĐQT, Ban giám đốc DN bị truy tố thì quyền lợi của DN sẽ như thế nào?
Một vấn đề rất quan trọng khác là hiện nay chúng ta đang nhấn mạnh đến hình thức phạt tiền. Nhìn bình thường, phạt tiền với DN không vấn đề gì nhưng phân tích sâu thì lại ảnh hưởng trực tiếp đến người lao động. “Đáng ra DN thưởng cho người lao động 5 triệu đồng/tháng, nhưng khi vi phạm, DN bị phạt tiền, người lao động sẽ không được hưởng số tiền này nữa, trong khi họ chẳng có lỗi gì. Bất cập này cũng cần được tính toán”, ông Doanh lưu ý.
Luật sư Trần Hữu Huỳnh (Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam) thì cho rằng, quy định pháp nhân là tội phạm kinh tế để xử lý trong Bộ luật Hình sự là vấn được cộng đồng DN hết sức quan tâm bởi vì đây là một vấn đề hoàn toàn mới với pháp luật hình sự Việt Nam. Mặc dù nhiều nước đã có quy định tương tự như vậy, nhưng cá nhân ông vẫn có sự băn khoăn lớn. Bởi khi nói đến pháp nhân ở đây chỉ là các tổ chức kinh tế thì liệu có công bằng hay không?
Thứ nữa, nếu chỉ xem tổ chức kinh tế là pháp nhân thì những tổ chức kinh tế nhưng theo quy định của pháp luật không phải là pháp nhân, (như DN tư nhân hiện nay theo quy định của Luật DN không phải là pháp nhân) sẽ xử lý thế nào?
“Nếu quy định như vậy có thể dẫn đến tình trạng người ta sẽ không thành lập công ty TNHH một thành viên là cá nhân mà sẽ thành lập DN tư nhân để tránh những rủi ro có thể xảy ra về hình sự. Hoặc họ có thể chọn hình thức hợp tác lặng lẽ dưới dạng tổ chức kinh tế như hợp đồng hợp tác kinh doanh… Các tổ chức này cũng có thể gây ra hậu quả pháp lý, hoặc hành vi nguy hiểm cho xã hội nhưng vì không phải là pháp nhân nên họ không phải là tội phạm kinh tế”, ông Huỳnh băn khoăn.
Dương Công Chiến